Franciszek Kręcki

Kategorie:
Data publikacji:

Franciszek Leon Kręcki (1883–1940) – doktor praw,  bankowiec, publicysta, ps. Bobrius, dowódca Organizacji Wojskowej Pomorza, działacz kaszubsko-pomorski i Polonii gdańskiej, inicjator i współzałożyciel Harcerstwa Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku.

Urodził się 16 kwietnia 1883 r. w Borzestowie koło Kartuz w znanej z działalności społeczno-politycznej i w ruchu Młodokaszubów rodzinie Konstantego Kręckiego. Lata szkolne spędził w Kościerzynie, dokąd  przeprowadziła się jego rodzina. W latach zaboru pruskiego w czasie nauki w gimnazjum w Kościerzynie, a potem w liceum w Chełmnie działał w tajnej organizacji filomackiej. Po zdaniu matury w 1902 r., w latach 1902-1905 studiował prawo na uczelniach w Berlinie, Królewcu i Heidelbergu, pełniąc rolę duchowego przywódcy polskich studentów pochodzących z Pomorza. Stopień doktora praw uzyskał 3 kwietnia 1906 r. na Uniwersytecie im. Carola Ruperta w Heidelbergu.

Nie mogąc rozwinąć kariery prawniczej, z powodu odmowy przez władze pruskie  wydania zgody na otwarcie kancelarii adwokackiej, dzięki uzyskanej na uczelni berlińskiej dodatkowej specjalności z dziedziny bankowości, w 1907 r. rozpoczął pracę zawodową w polskiej firmie zbożowej Dom Handlowy i Komisowy „Ceres” Sp. z o.o. w Gdańsku.

Dał się poznać jako aktywny działacz społeczno-polityczny, podobnie jak ojciec oraz siostry Maria i Stefania, zaangażowany w walkę o utrzymanie tożsamości  Kaszubów w grupie kierowanej przez dr Aleksandra Majkowskiego. Razem z nim został jednym z pierwszych członków Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego „Verein für Kaschubische Volkskunde”, założonego 21 września 1907 r. przez Izydora Gulgowskiego i Friedricha Lorentza w celu prowadzenia badań nad sztuką i kulturą ludową Kaszubów i ludności pomorskiej. Wyniki badań publikowano na łamach czasopisma „Mitteilungen”. W latach 1908–1912 F. Kręcki wspierał finansowo jedyne ukazujące się na Pomorzu kaszubskie czasopismo „Gryf” o profilu literacko – naukowym redagowane przez dra A. Majkowskiego i wydawane w Kościerzynie, w którym podkreślano ścisłe związki Kaszubów z Polską oraz próbowano przeciwdziałać pruskiej akcji germanizacyjnej na Pomorzu. W 1909 r. w celu zapewnienia czasopismu podstawy materialnej F. Kręcki powołał Spółkę Wydawniczą w Kościerzynie, w której pełnił funkcję członka zarządu razem z dr A. Majkowskim. Udziałowcami i założycielami tej spółki zostali: dr Bernard Filarski, ks. Wacław Wojciechowski, ks. Józef Wrycza, ks. dr Kamil Kantak, dr inż. Józef Englich, adwokat Ignacy Brejski. W 1912 r. dr F. Kręcki przeniósł siedzibę wydawnictwa z Kościerzyny do Gdańska prowadząc i finansując samodzielnie redakcję czasopisma „Gryf” od 1 września 1911 r. do końca sierpnia 1912 roku.

W 1910 r. F. Kręcki  wspierał  Alfonsa Chmielewskiego – działacza Polonii sopockiej, właściciela pensjonatu „Quo vadis” w Sopocie w organizowaniu działalności kulturalnej z udziałem dr  A. Majkowskiego, z którego dochód przeznaczono na działającą w Sopocie „Macierz Kaszubską” i Czytelnię w Kościerzynie.

F. Kręcki był jednym z członków Komitetu Organizacyjnego Zjazdu Młodokaszubów, który odbył się w dniach 20 i 21 czerwca 1912 r. w Gdańsku. Wziął udział w powstaniu i ukonstytuowaniu się w tym samym roku Towarzystwa Młodokaszubów, w którym pełnił funkcję skarbnika. Współpracował z tajnym Kółkiem Kaszubsko-Pomorskim działającym od 1911 r. w Warszawie, organizując dla Polaków z Pomorza wycieczki do kraju, zwłaszcza do stolicy i Częstochowy. Przyczynił się do założenia muzeum kaszubskiego w Kościerzynie. Wywierał także duży wpływ na charakter czasopisma „Gazety Gdańskiej”, organu polskich kół gospodarczych w Gdańsku, pisując na jej łamach artykuły pod pseudonimem „Bobrius”, współpracując ze znanymi dziennikarzami: Władysławem Cieszyńskim, Wilhelmem Grimsmannem, Wiktorem Mielnikowem i Jerzym Miecznikowskim. W 1912 r. przez krótki okres czasu był redaktorem „Gazety Gdańskiej”.

W 1912 r. kandydował na posła do sejmu pruskiego w okręgu wyborczym kościersko-starogardzko-tczewskim. Z powodu nieukończonych 30 lat wymaganych prawem, musiał wycofać swoją kandydaturę.

W czasie I wojny światowej został wcielony do armii pruskiej, w której służył w stopniu sierżanta od 1914 r. do końca listopada 1918 r. Po powrocie z wojny zaangażował się w działalność niepodległościową na rzecz przyłączenia Pomorza Gdańskiego wraz z Gdańskiem do Polski wchodząc z początku w skład Rad Robotniczo-Żołnierskich. Następnie objął stanowisko zastępcy podkomisarza i kierownika wydziału finansowego, utworzonego 13 grudnia 1918 r.  Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Królewskie, Warmię i Mazury z siedzibą w Gdańsku, w którym działał razem z dr Stefanem Łaszewskim, dr Józefem Wybickim – podkomisarzem NRL, późniejszym I pomorskim starostą krajowym, Stanisławem hr. Sierakowskim, Brunonem Gabryelewiczem, Józefem Głowackim, Edmundem Jonasem i adwokatem Romanem Wawrowskim ze Świecia, a następnie z dr Mieczysławem Marchlewskim. Wiosną 1919 r. władze pruskie, po rozwiązaniu NRL w Gdańsku i aresztowaniu wielu polskich działaczy, wszczęły postępowanie sądowe pod zarzutem zdrady stanu przeciwko dr F. Kręckiemu, S. Łaszewskiemu, B. Gabryelewiczowi. Ukrywający się przed władzami pruskimi F. Kręcki wszedł w skład zakonspirowanego Podkomisariatu powołanego w sierpniu 1919 r. przez NRL w Poznaniu. Udostępniał lokal firmy zbożowej „Ceres” w Gdańsku, której był dyrektorem, na tajne zebrania członków Podkomisariatu, które również odbywały się w prywatnym mieszkaniu dr J. Wybickiego w Gdańsku. W tym czasie F. Kręckiemu powierzono kierownictwo tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza (OWP). Jako główny komendant  i szef wydziału wojskowego był podporządkowany powstałej w Poznaniu w lutym 1918 r. Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego. Jego zadaniem miała być obrona interesów ludności polskiej w Gdańsku i w niemieckiej prowincji Prusy Zachodnie, przeciwstawienie się antypolskiej działalności Grenzschutzu, zasilenie zorganizowanymi oddziałami na Pomorzu powstania wielkopolskiego oraz przygotowanie powstania na Pomorzu. Mając do dyspozycji ok. 60-70 tys. ludzi, w tym ok. kilkaset pochodzących z Gdańska i okolic, F. Kręcki zmierzał do wzniecenia powstania licząc na pomoc wojsk polskich, które miały przybyć do Gdańska z Francji pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Ostatecznie musiał podporządkować się decyzji podjętej przez Komisariat NRL w Poznaniu, który postanowił, aby o losach Pomorza Gdańskiego i Gdańska, rozstrzygnęły mocarstwa obradujące na konferencji pokojowej w Paryżu. W okresie przejściowym F. Kręcki jako członek Podkomisariatu NRL w Gdańsku przeciwdziałał wywożeniu majątku ruchomego z Kaszub i Pomorza przez Niemców, czuwał nad zachowaniem bezpieczeństwa i spokoju miejscowej ludności oraz brał udział w przejmowaniu ziem przyznanych państwu polskiemu na mocy traktatu pokojowego podpisanego 28 czerwca 1919 r. w Wersalu. Następnie Kręcki razem z dr. Witoldem Jasińskim, dr. Franciszkiem Kubaczem i adwokatem Bonifacym Łangowskim, został powołany w skład Rady Ekonomicznej wspomagającej Wydział Techniczny Generalnej Delegacji Rzeczpospolitej Polskiej w sprawach zakupu ziemi i nieruchomości w Gdańsku.

W początkowym okresie odzyskania niepodległości przez państwo polskie Kręcki zaangażował się razem z grupą Młodokaszubów w działalność Bractwa Pomorskiego założonego w 1921 r. w Toruniu przez dr Zegarskiego, ks. Makowskiego, inż. Hoffmana, prof. Męczykowskiego i dr Szczepana Gracza. W organizacji tej popierającej rozwój kultury pomorskiej z rodzimymi pierwiastkami F. Kręcki współpracował razem ze znanymi działaczami kaszubskimi i pomorskimi takimi jak: senator ks. Feliks Bolt, ks. Konstantyn Dominik, późniejszy biskup sufragan w Pelplinie, starosta Leon Kowalski, starosta krajowy Bolesław Lipski, Józef Wybicki. Efektem działalności członków Bractwa był memoriał „Potrzeby i życzenia Pomorza”, który przedłożyli, po przewrocie majowym w 1926 r., rządowi polskiemu w celu poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej i kulturalnej w województwie pomorskim.

Mieszkający od 1906 r. w Gdańsku F. Kręcki pracował w latach 1907-1919 w polskiej spółce handlowej „Ceres”, która w 1919 r. połączyła się z gdańskim oddziałem Banku Kwilecki, Potocki i Spółka z Poznania. W latach 1919-1939 pełnił funkcję dyrektora tego banku przyczyniając się do ożywienia życia gospodarczego i społecznego Polonii gdańskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. Został członkiem zarządu gdańskiego oddziału Związku Polskich Kupców i Przemysłowców oraz zarządu Rady Polskich Interesantów Portu Gdańskiego, utworzonej w 1935 r. w celu  pogłębienia współpracy z Polską. Zasiadał w radach nadzorczych gdańskich banków: British and Polish Trade Bank, Banku Emisyjnego oraz w wydziale bankowym Bank von Danzig.

Zajmował się także publicystyką pisując artykuły pod pseudonimem „Bobrius”. Przyczynił się między innymi do realizacji propagowanej przez niego od 1913 r. na łamach „Gazety Gdańskiej” idei budowy w grudniu 1924 r. Domu Polskiego w Gdańsku. F. Kręcki należał do rady nadzorczej i zarządu Komitetu Budowy Domu Polskiego oraz do grona ofiarodawców, dzięki którym powstał ważny ośrodek życia społecznego i kulturalnego Polonii gdańskiej.

W okresie istnienia W. M. Gdańska został członkiem wielu polskich organizacji i stowarzyszeń wspierając finansowo ich działalność jak na przykład: Towarzystwa Pomocy Naukowej w Gdańsku, założonego 21 września 1921 r. przez Władysława Paneckiego w celu finansowego wspierania nauki polskich studentów Politechniki Gdańskiej; Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki założonego w Gdańsku w lipcu 1922 r i wydawanego „Rocznika Gdańskiego”. Działał w założonym 8 maja 1922 r. Polskim Klubie Wioślarskim zajmującym się organizacją regat wioślarskich, wycieczek do Polski i  imprez sportowych. W 1932 r. F. Kręcki został członkiem sądu honorowego tego Klubu. Pełnił funkcję członka zarządu Gminy Polskiej Związku Polaków” i  powołanej przez nią 16 lutego 1938 r. Polskiej Rady Kultury, w skład której weszło 18-tu zasłużonych działaczy mających troszczyć się o rozwój polskiej kultury i oświaty na terenie W. M. Gdańska, dobrą współpracę z polskimi organizacjami i gromadzenie środków na finansowanie ich działalności. F. Kręcki należał również do utworzonej 26 listopada 1921 r. Macierzy Szkolnej w Gdańsku zajmującej się  zakładaniem polskich ochronek, polskich klas w niemieckich szkołach senackich, polskich szkół powszechnych, zawodowych, średnich i wyższych w W. M. Gdańsku. W 1934 r. i w 1936 pełnił w tej organizacji funkcję członka komisji rewizyjnej. Kierował jako prezes (po nim  prezesem był dr B. Filarski, a następnie Aleksander Kochański) Towarzystwem Czytelni Ludowych zajmującym się zakładaniem bibliotek i rozwojem czytelnictwa wśród ludności polskiej.

Po przejęciu władzy w W.M. Gdańsku przez niemiecką partię narodowosocjalistyczną F. Kręcki  przyczynił się do założenia w 1934 r. Zrzeszenia b. Ochotników Armii Polskiej Obywateli Wolnego Miasta, wchodzącego w skład ogólnopolskiej Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Był także członkiem gdańskiego oddziału Ligi Morskiej i Rzecznej. Uczestniczył 3 lipca 1938 r. w Kartuzach w zjeździe polskiej młodzieży studenckiej z Pomorza, Warszawy, Poznania, Lwowa, podczas którego wraz z wojewodą pomorskim Władysławem Raczkiewiczem, Wincentym Rogalą, Heliodorą Czarnowską i Kreftówną z Gdańska został ojcem chrzestnym sztandaru studenckiej korporacji warszawskiej „Cassubia”.  

Jako społecznik poświęcił wiele czasu młodzieży polskiej zachęcając ją czasach zaboru pruskiego, a potem w latach międzywojennych  do wstępowania i działalności w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, którego członkiem był od 1911 r. i w którym przez wiele lat pełnił funkcję prezesa gdańskiego oddziału.

Został jednym z inicjatorów i współzałożycieli w 1920 r. harcerstwa polskiego w W. M. Gdańsku współpracując w tym czasie ze swoim siostrzeńcem dr. Stefanem Mirauem. Razem Bernardem Filarskim i harcmistrzem Stanisławem Rudnickim pełnił rolę opiekuna założonej 8 sierpnia 1920 r. w Gdańsku I Drużyny Harcerzy im. Zygmunta Augusta. Wspierał finansowo w latach międzywojennych XX w. działalność harcerzy gdańskich. Pełnił funkcję przewodniczącego Koła Przyjaciół Harcerstwa działającego przy Zarządzie Okręgu Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Gdańsku, liczącego około 100 członków. Zajmował się organizacją zarządu i przygotowaniem zjazdu konstytucyjnego Oddziału utworzonego w 1935 r. na podstawie decyzji Naczelnej Rady Harcerskiej Oddziału ZHP w Gdańsku. Na zjeździe, który odbył się 3 marca 1935 r. w siedzibie Polskiego Klubu Morskiego, został wybrany na funkcję przewodniczącego Zarządu Oddziału ZHP w Gdańsku, podniesionego od połowy 1936 r. do rangi Okręgu. W latach 1936–1939 Kręcki pełnił funkcję przewodniczącego Okręgu ZHP, zajmując się razem z członkami zarządu reprezentowaniem ZHP na terenie W. M. Gdańska, utrzymywaniem ścisłych kontaktów z centralnymi władzami ZHP w kraju, szerzeniem idei harcerstwa wśród Polonii gdańskiej poprzez popieranie i rozwijanie KPH, zapewnienie funduszy finansowych i pomieszczeń dla organizacji harcerskich, współpracę z komendami harcerek i harcerzy przy kształceniu kadry instruktorskiej, przy realizacji programów pracy drużyn i gromad zuchowych, organizacji corocznych zjazdów z udziałem komend Chorągwi, kadry instruktorskiej, przedstawicieli KPH w celu przeglądu pracy komend Chorągwi i KPH. Szczególną opieką Kręcki objął nad powstałą w 1930 r. I Morską Drużyną Harcerzy im. Zygmunta Augusta, a następnie na Gdańskim Harcerskim Hufcem Żeglarskim, stwarzając młodym żeglarzom dogodne możliwości korzystania z taboru jachtowego Polskiego Klubu Morskiego w Gdańsku oraz szkoleń prowadzonych przez kmdr B. Mohuczego, kpt. żeglugi morskiej Tadeusza Prechitko, kmdr Tadeusza Ziółkowskiego. W ZHP Kręcki uzyskał stopień „działacza harcerskiego”.  

W dniu wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 r. funkcjonariusze tajnej policji gdańskiej aresztowali F. Kręckiego. Więziony był w gdańskich więzieniach Viktoriaschule i Schiesstange. Jesienią 1939 r. został wysłany do pracy rolnej u niemieckich gospodarzy w powiecie Gdańskie Niziny, skąd pod koniec 1939 r.  przywieziono go do obozu dla jeńców cywilnych w Nowym Porcie w Gdańsku „Zivilgefangenenlager Neufarwasser”. W styczniu 1940 r. został przeniesiony do obozu dla jeńców cywilnych „Zivilgefangenenlager Stutthof”. Na mocy wyroku śmierci wydanego przez niemiecki sąd doraźny został 11 stycznia 1940 r. rozstrzelany w grupie 22 wybitnych działaczy Polonii gdańskiej w lesie w pobliżu obozu Stutthof. Szczątki jego zwłok i pozostałych ofiar odnaleziono w maju 1979 r. w nadleśnictwie Stegna, skąd je ekshumowano i złożono do wnętrza Pomnika Walk i Męczeństwa, znajdującego się na terenie byłego obozu koncentracyjnego Stutthof w Sztutowie.

Ojciec F. Kręckiego Konstanty był właścicielem domu w Kościerzynie, działaczem młodokaszubskim, członkiem kościerskiej Spółki Parcelacyjnej (1904–1910), „Straży. Towarzystwa ku obronie spraw ekonomicznych i społecznych” (1905–1914), zarządu spółki „Dom Kaszubski” od 1906 r., przekształconej w 1909 r. w Towarzystwo „Bazar” z o.o. mającym na celu zbudowanie Domu Kaszubskiego w Kościerzynie, dyrektorem Banku Ludowego w Kościerzynie. Zmarł 4 czerwca 1917 r. w Kościerzynie. Najstarsza siostra Maria należała do ruchu młodokaszubów, „Bractwa Pomorskiego”. W latach międzywojennych uczyła j. francuskiego w Gimnazjum w Wejherowie. Zmarła w Wejherowie przed wybuchem II wojny światowej. Młodsza siostra Stefania pełniła funkcję skarbnika założonego w 1909 r. Towarzystwa Czytelni Polskiej w Kościerzynie, z którego inicjatywy otworzono czytelnię i bibliotekę dla polskich mieszkańców. W latach międzywojennych była właścicielką sklepu z kapeluszami w Wejherowie. Brat F. Kręckiego zamieszkał w Niemczech.

F. Kręcki za działalność w Organizacji Wojskowej Pomorza został odznaczony w 1924 r. orderem Virtuti Militari, za działalność społeczno-narodową – Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta. Jego imieniem została nazwana po II wojnie światowej jedna z ulic w Gdańsku-Oliwie. O jego zasługach dla Gdańska i Pomorza przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie zewnętrznej  budynku na ul. Długi Targ w Gdańsku, w którym mieszkał w latach 1920–1939 oraz symboliczny nagrobek w kształcie krzyża w alei rozstrzelanych wybitnych działaczy Polonii gdańskiej na Cmentarzu dla Zasłużonych położonym w gdańskiej dzielnicy – Zaspa.

Bibliografia:
Archiwum Państwowego Muzeum Stutthof w Sztutowie: Dyplom uzyskania tytułu dra praw na Uniwersytecie w Heidelbergu oraz relacja Marii Chodakowskiej; Borzyszkowski Józef, Aleksander Majkowski (1876-1938). Biografia historyczna. Gdańsk – Wejherowo 2003; Bukowski Andrzej, Obrońca polskości na gdańskiej reducie [w:] Kalendarz Gdański 1990. Gdańsk 1990, s. 188-191; Danielewicz Gabriela, W kręgu Polonii gdańskiej. Gdańsk 1996; Danielewicz G., Drzycimski Andrzej, Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920-1933. Polityka senatu gdańskiego wobec ludności polskiej. Wrocław – Warszaw – Kraków – Gdańsk 1978; Koprowska Maria, Walicka Mirosława, Polki w Wolnym Mieście Gdańsku. Gdańsk 1985; Gaj Jerzy, Zarys Polskiej Kultury fizycznej w Wolnym Mieście Gdańsku. Warszawa-Poznań 1976; Gąsiorowski Andrzej, Szare Szeregi na Pomorzu (1939-1940). Touruń 1998; Grabowska – Chałka Janina, Stutthof Informator Historyczny. Przewodnik. Gdańsk-Sztutowo 2004, s.152; Grot Elżbieta, Tym, co za polskość Gdańska. Upamiętnienia martyrologii Polonii gdańskiej w latach 1939-1945, Biuletyn Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa „Przeszłość i Pamięć” 2000, nr 3, s. 61-72; Hajduk Bolesław, Kręcki Franciszek Leon, pseud. Bobrius (1883-1940), prawnik, bankowiec, działacz instytucji i organizacji polskich na Pomorzu Gdańskim [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, s. 505-507; Tenże, Franciszek Leon Kręcki (1883-1940), działacz wielu organizacji i instytucji polskich  [w:] Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych I Humanistycznych. Seria Popularnonaukowa „Pomorze Gdańskie” Gdańsk 1974, nr 9, s. 94-103; Kuta Janusz, Druga Rzeczpospolita i Kaszubi 1920-1939. Bydgoszcz 2003; Jedliński Wiesław, Dzieje oświaty i kultury w Wolnym Mieście Gdańsku i na Powiślu 1920-1939. Malbork 1998; Mikos Stanisław, Kręcki Franciszek [w:] Pomorscy patroni ulic Trójmiasta pod red. Stanisława Gierszewskiego. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, s.152-157; Tenże, Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku [w:] „Kalendarz Gdański” 1990. Gdańsk 1990, s. 59-61; Pelczar Marian, Kręcki Franciszek (1883-1940) [w:] Polski słownik biograficzny. Wrocław – Warszawa – Kraków 1970, T. 15, s. 297-298; Pestka Stanisław,  Toczyliśmy w borach potyczki. „Czas”, 1978, nr 23, s. 13-15; Semków Piotr, Polityka Trzeciej Rzeszy wobec ludności polskiej na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska w latach 1939-1945, Toruń 2001; Stępień Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939. Gdańsk 1991; Wiśniewski Edmund, Szkolenie wojskowe harcerzy [w:] „Kalendarz Gdański” 1990. Gdańsk 1990, s. 136-141.

mgr Elżbieta Grot
Kustosz Państwowego Muzeum Stutthof w Sztutowie

Autor noty biograficznej

Najnowsze wpisy

Aktualności Chorągwi

Helen Storrow Seminar

Już od 1986 r. seminarium Helen Storrow gromadzi grupy młodych kobiet w Our Chalet, ośrodku światowym WAGGGS położonym w szwajcarskich Alpach. Uczestniczki rozwijają tam swoje

Czytaj więcej »

|BADŹ Z NAMI NA BIEŻĄCO|

Związek Harcerstwa Polskiego
Chorągiew Gdańska

im. Bohaterów Ziemi Gdańskiej
ul. Za Murami 2-10, 80-823 Gdańsk

tel.: (58) 301 13 27

Administrator: Aleksandra Guzik aleksandra.guzik@zhp.net.pl