Jan Ożdżyński (1903–1939), harcmistrz, Komendant Hufca w Wolnym Mieście Gdańsku, pierwsza ofiara II wojny światowej w tym mieście.

Urodził się 10.12.1903 r. w Kunowie pow. Opatów  woj. kieleckie. Jego ojciec był cieślą w zakładach ostrowieckich. Początkowo nauki pobierał w domu potem wysłano go do szkoły w pobliskim Małachowie. W 1912 r. rodzina przeniosła się do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie krótko kontynuował naukę, przerwaną z powodu choroby. W 1914 r. wysłano go do Kijowa. Tam bez rodziny spędził okres I wojny światowej i wcześnie musiał podejmować samodzielne życiowe decyzje.

W 1915 r. zapisał się do Polskiego Gimnazjum Macierzy Szkolnej, gdzie zetknął się z ruchem skautowym. Do kraju powrócił w 1919 r. na krótko do Pruszkowa. Zaraz też nawiązał kontakt z rodzącym się tam harcerstwem. Z chwilą wybuchu wojny bolszewickiej zgłosił się na ochotnika do wojska, gdzie ochotniczy pluton harcerski z wychowanków pruszkowskiej bursy utworzył Oskar Żawrocki. Z wojny po demobilizacji powrócił znów do Pruszkowa w 1921 r. Był wychowankiem bursy szkolnej w Pruszkowie, a później wychowawcą w tej bursie. Współpracował ze znakomitymi instruktorzy ZHP Oskarem Żawrockim i Aleksandrem Kamińskim. Uczył się w renomowanym pruszkowskim Gimnazjum im. Tomasza Zana. Po zdaniu matury w 1925 r. studiował geografię na Uniwersytecie Warszawskim oraz w Akademii Sztuk Pięknych. Miał naturę artysty, wrażliwy na piękno i kulturę.

W 1926 r został mianowany podharcmistrzem. W 1929 r. został skierowany do Szkoły Podchorążych Piechoty w Zambrowie, którą ukończył z bardzo dobrym wynikiem. Wojsko powoływało go na kolejne wakacyjne szkolenia jeszcze w 1932, 1934 i 1936 r. , a w jego aktach jako zawód wpisało „profesor szkół średnich”, zaznaczono znajomość języków w mowie i w piśmie: rosyjski, niemiecki, angielski, litewski i ukraiński. Od początku 1937 r. zamieszkał w Gdańsku. Był zatrudniony w Polskiej Radzie Sportowej działającej przy Gminie Polskiej – Związku Polaków. Nie trafił tu przypadkowo. Przed nim zamieszkał w Gdańsku hm. Oskar Żawrocki, zatrudniony jako instruktor ds. harcerskich i wychowania fizycznego w Komisariacie Generalnym RP, jego dowódca z wojny bolszewickiej i przyjaciel harcerski z Pruszkowa. Od 1937 r. jako z-ca komendanta Chorągwi Harcerzy utworzył w Gdańsku tajną organizację dywersyjną wśród starszych harcerzy – Harcerskie Oddziały Bojowe. Dh Janek jako podporucznik rezerwy był potrzebny do szkolenia polskiej młodzieży z Gdańska, między innymi na obozach organizowanych w kraju. 

Polska Rada Sportowa jak i Komenda Chorągwi Harcerek i Harcerzy mieściły się w gmachu Dyrekcji PKP w Gdańsku. Do czynnej służby instruktorskiej w Komendzie Chorągwi Harcerzy powrócił dh Janek jako kierownik Referatu Zuchowego. Podlegały mu wszystkie gromady zuchowe na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Sam także prowadził drużynę zuchów we Wrzeszczu. Był wspaniałym organizatorem gier i zabaw zuchowych. Potrafił chłopców ciągle czymś nowym zainteresować, nie zależnie od pory roku, stosując odpowiednie gry i zabawy. Specjalizował się między innymi w ćwiczeniu swoich zuchów spostrzegawczości. Znał  wiele piosenek i uczył śpiewu swoich zuchów i harcerzy, organizował młodzieżowe przedstawienia dla rodziców i publiczności. Był najbardziej lubianym wodzem wśród zuchmistrzów Chorągwi Harcerzy. 

W 1938 został mianowany harcmistrzem, a w następnym roku został komendantem V (terenowego) Hufca Harcerzy. W środowisku Gdańskiej Polonii znany był jako działacz oświatowy. Odwiedzał drużyny harcerskie i polskie świetlice na terenie Wolnego Miasta Gdańska, oddalone od miasta wioski takie jak Ełganowo, Pszczółki, Piekło nad Wisłą, Trąbki Wielkie, gdzie mieszkało wiele Polaków i były tam polskie szkoły i świetlice. Wyświetlał filmy i wygłaszał prelekcje na temat historii, kultury i polskiego folkloru, rozwijał szacunek i miłość do ojczyzny. Działania te nie uszły uwadze gdańskim nazistom. Jadącego do swoich harcerzy rowerem lub motocyklem druha Janka napadały bojówki hitlerowskie, rzucając kamieniami. Raz w okolicach Nowego Portu uniknął katastrofy na motocyklu, gdyż w porę zauważył rozciągniętą stalową linę w poprzek drogi. W pierwszą noc wybuchu II wojny światowej pełnił dyżur w biurze Polskiej Rady Sportowej. Niemcy wkraczając do budynku Dyrekcji Kolei aresztowali wszystkich dyżurujących tam Polaków, a druha Jana Ożdżyńskiego na miejscu zastrzelono. Nieznane są jego losy i ostatnie godziny życia oraz miejsce jego pochówku. Należy przypuszczać, że się bronił i nie chciał poddać napastnikom. Przypuszczalnie został potajemnie pochowany na Cmentarzu Zaspa. Powszechnie uważano, że był pierwszą ofiarą wojny, zamordowany przez Niemców w Gdańsku.

W 1935 r. poznał w Pruszkowie swoją przyszłą żonę Walerię, wzięli ślub i zamieszkali w wynajętym mieszkaniu przy ul. Pańskiej 52. Tam przyszły na świat ich dwie córki w 1936 i 1937 roku.

We wrześniu 1986 r. na gmachu Dyrekcji PKP przy ul. Dyrekcyjnej w Gdańsku, gdzie pracował i zginął Jan Ożdżyński, odsłonięto poświęconą mu tablicę pamięci. Rada Miasta w 2022 r. nadała imię Jana Ożdzyńskiego nowej ulicy, na przedłużeniu ul. Chmielnej, za ul Toruńską. 

                                                                                                  Bogdan Radys