Zdzisław Nowak, pseud. Waligóra (1924–1991), harcmistrz, strażak, drużynowy Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni (1942–1945), założyciel i komendant grupy „Tajny Skauting” w Gdyni (1946).

Urodził się 19 grudnia 1924 w Warszawie. Był synem Andrzeja (1887–1947) powstańca wielkopolskiego i oficera wywiadu RP i Czesławy z Piekarzewskich (1896–1942). Miął brata Jerzego, pseud. Drapieżny Ryś (1926–1979, drużynowego w 2 plutonie Tajnego Hufca Harcerzy) i siostrę Zofię, pseud. Bystrooka (zamężna Lewicka, 1927–2000, łączniczka 2 plutonu THH w Gdyni).

W 1931 roku rozpoczął naukę w Gdyni, dokąd rodzina przeprowadziła się w 1927 r. (ojciec założył firmę transportową a w czasie wojny był palaczem w gmachu niemieckiej policji) a we wrześniu 1936 r. wstąpił do 4 Drużyny Harcerzy im. S. Czarneckiego w Morskim Hufcu Harcerzy – awansował w niej na przybocznego. W czasie okupacji niemieckiej podjął działalność konspiracyjną, wstąpił do Tajnego Hufca Harcerzy pod pseudonimem Waligóra. Od 1942 r. był w nim drużynowym, a po podporządkowaniu w 1943 r. THH Oddziałowi Dywersyjno-Wywiadowczemu (VK) Komendy Okręgu Pomorskiego AK, został dowódcą drużyny w 2 plutonie (02) w stopniu plutonowego podchorążego. Pracując w niemieckim Artileriearsenal na gdyńskim Oksywiu, potajemnie dostarczał THH amunicję. Wraz z młodszym rodzeństwem, na przełomie 1944/1945 uczestniczył w akcji hufca „B2” – sporządzanie planów niemieckich umocnień rejonu Gdyni i dostarczeniu ich w lutym 1945 r. sztabowi nacierających na miasto wojsk radzieckich. Akcja „B2” przyczyniła się do szybszego wyzwolenia miasta, uratowała wiele istnień ludzkich i uchroniła Gdynię od zniszczeń.

Po wojnie, w ramach CAS, ukończył kurs drużynowych w Osowcu i został drużynowym 4 Drużyny Harcerzy przy Szkole Powszechnej nr 1 w gdyńskim Rejonie Harcerzy; z drużyną w czerwcu 1945 r. uczestniczył w Zlocie Morskiej Chorągwi Harcerzy w Gdańsku-Brzeźnie, a w sierpniu prowadził obóz drużyny w Suchym Dworze (gm. Kosakowo). W 1946 r. zorganizował obóz w Pierszczewie na Kaszubach.

Nie godząc się z zamiana okupacji niemieckiej na sowiecką, brakiem niepodległego i suwerennego Państwa Polskiego, na początku 1946 r. powołał do życia w Gdyni organizację „Tajny Skauting” i został jej komendantem. Celem organizacji było prowadzenie walki propagandowej z narzuconym Polsce ustrojem. Od marca 1946 niszczono plakaty i materiały propagandowe władz. W wyniku dekonspiracji grupy w połowie sierpnia 1946 r. aresztowano jej członków. Na rozprawie 25 września 1946 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Gdańsku Zdzisław Nowak został skazany na karę jednego roku więzienia. Po odbyciu kary w 1947 r. w Gdyni zatrudnił się jako strażak; przeniesiony do Straży Pożarnej w Gdańsku, pracował do 1962 r. i w tym czasie zdobył też średnie zawodowe wykształcenie pożarnicze.

Do działalności w ZHP powrócił w 1956 r. jako drużynowy 14 Gdyńskiej Drużyny Harcerzy przy Szkole Podstawowej nr 1 w Gdyni – prowadził ją do 1962 r. Na obozie szkoleniowym drużynowych młodszoharcerskich Chorągwi Gdańskiej w Gołuniu w sierpniu 1957 r. pełnił funkcję oboźnego. Harcmistrzem mianowany został przez niżej podpisanego w 1970 r. Aktywny był też jako sędzia lekkiej atletyki.

W latach 1962–1970 pracował w Polskiej Żegludze Morskiej w Szczecinie jako bosman-strażak, a następnie w Polskich liniach Oceanicznych w Gdyni do 1985 r. na stanowisku oficera pożarnictwa. W czasie urlopów uczestniczył w akcjach letnich hufca w Czernicy i chorągwianych w HOM w Pucku jako oboźny, zastępca i komendant obozów i kursów. Od 1982 r. był członkiem Harcerskiego Kręgu Seniorów „Korzenie” przy Komendzie Chorągwi Gdańskiej ZHP. Po przejściu w 1985 r. na emeryturę był gospodarzem Harcerskiej Bazy Obozowej w Czernicy i oboźnym zgrupowania obozów żeglarskich „Maszoperia” na Zlocie ZHP pod Grunwaldem w 1988 r.

Zmarł 22 grudnia 1991 r. Pochowany został na cmentarzu Witomińskim w Gdyni. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim OOP (1987), Złotym Krzyżem Zasługi (1979), Medalem Wojska (L. 1948), Krzyżem AK (1980), Odznaka Grunwaldzką (1958), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1959), Krzyżem partyzanckim (1959), Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP” z Rozeta-Mieczami (1985), Złotym Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP” (1990), Odznakami Srebrną i Złotą „Zasłużony dla Pożarnictwa” (1961, 1980), Odznaką Honorową „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1970), Odznaką Honorową „Zasłużony Instruktor Chorągwi Gdańskiej ZHP (1989). W 1994 Naczelny Sąd Harcerski ZHP wpisał jego nazwisko do „Rejestru Represjonowanych Harcerzy”. Od 2007 na tabliczkę epitafijną w Mauzoleum Pamięci Harcerstwa w Skulsku.

W 1948 roku zawarł związek małżeński z Zofią Klassa (1924–2017, harcmistrzynią, drużynową i gospodarzem stanicy Hufca ZHP Gdynia, członkiem HKS „Korzenie”). Miał syna Edmunda Jerzego (1948–1992, inżynier mechanik) i córkę Elżbietę (zamężną Gutowska, ur. 1952, magister ekonomii, członkini HKS „Korzenie”).

– „Leksykon Chorągwi Gdańskiej ZHP”, red. Z. Kuligowski, G. 2018, s. 140; Bolduan R., Podgóreczny M. „Bez mundurów”, Gdynia 1966, s. 45–46, 172–173; Dubisz R., Napieralski P., „epitafium mauzoleum Pamięci Harcerstwa w Skulsku”, Poznań 2011, s. 43; Kuligowski Z., Radys B., „Harcerstwo gdańskie 1945–1973”, G. 2015, s. 43, 109; Lubecki L. „Harcerze Wybrzeża w walce z okupantem 1939–1945”, G. 1963, 37–38, 47, 66–70; Rusinek B., Szczurek Z., „Konspiracja niepodległościowa w Gdyni w latach 1945–1956”, Sopot 2007, s. 235–238; „Czuwaj Gdynio. Wspomnienia gdyńskich harcerek i harcerzy 1928–2011”, red. J. Ryba, Gdynia 2011, s. 92–93; Muz. Harcerstwa w W. akta THH i HKS „Korzenie”, syg. MHAR/11-39/37, MHAR/ZHL/409, 492 i 557; inf. córki E. Gutowskiej.

Zenon Kuligowski