Eugeniusz Kwiatkowski (1888–1974), działacz harcerski, poseł, minister i wicepremier RP, przewodniczący Zarządu gdańskiego Okręgu ZHP z siedzibą w Sopocie (1946–1948).

Urodził się 30 grudnia 1888 w Krakowie, w rodzinie uczestnika powstania styczniowego pracującego na kolei galicyjskiej prawnika Jana (1841–1902) i Wincentyny z Maszczyńskich (1864–1951). Miał starszego brata Romana (1885–1948, prawnika w MSW) i dwie młodsze siostry: Janinę (zamężną Skulską, 1892–1994) i Zofię (żonę majora Grzegorza Doliwę-Dobrowolskiego, 1900–2000). Dzieciństwo spędził w majątku pod Zbarażem. Od 1898 roku pobierał nauki w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie a następnie (po śmierci ojca) u ojców Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. Po maturze od 1907 studiował na Wydziale Chemii Technicznej Politechniki Lwowskiej oraz w Monachium, gdzie w 1912 uzyskał dyplom inżyniera chemika. Już w czasach studenckich zaangażował się w działalność niepodległościową, należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, był wśród inicjatorów powstania Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”, brał udział w tworzeniu w zaborze austriackim Drużyn Strzeleckich, w Monachium wstąpił do patriotycznej organizacji Związek Studentów Polskich, z ramienia której wszedł w skład Delegacji Okręgowej Ligii Niepodległości.

Po otrzymaniu dyplomu inżyniera otrzymał zatrudnienie w Gazowni Lwowskiej (według niektórych źródeł wcześniej prowadził badania nad barwnikami syntetycznymi w monachijskiej pracowni oraz odbył staż w laboratorium w Łodzi), ale wkrótce powierzono mu stanowisko wicedyrektora Gazowni Lubelskiej. Tam też rozwinął sieć „Zarzewia”. Po wybuchu wojny światowej w 1914 zgłosił się do Legionu Wschodniego, w 1916 został komisarzem werbunkowym Departamentu Wojskowego NKN w Chełmie, gdzie z Stanisławem Sosorskim wydawał „Głos Ziemi Chełmińskiej” dokumentujący polskość tych ziem. Działając w Polskiej Organizacji Wojskowej, został komendantem okręgu łukowskiego. Będąc żołnierzem piechoty legionowej w Dęblinie, odmówił w 1917 złożenia przysięgi wierności kajzerowi, po czym został skierowany do służby w Siedlcach i Łukowie, gdzie brał udział w rozbrajaniu Niemców. Po zdemobilizowaniu 18 lutego 1919 został zatrudniony w Ministerstwie Robót Publicznych na stanowisku starszego referenta Sekcji VI Mechanicznej. Z ramienia ministerstwa brał udział w marcu 1920 w rokowaniach w Berlinie. Podczas wojny polsko-bolszewickiej działał w Głównym Urzędzie Zaopatrzenia Armii.

W latach 1920–1922 był zatrudniony na Politechnice Warszawskiej, gdzie jako docent wykładał chemię węgla i gazownictwo. W tym czasie poznał wielu naukowców, jednocześnie wykazał się umiejętnościami organizatorskimi. W 1923 powierzono mu stanowisko dyrektora technicznego Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie, a 8 VI 1926 został powołany na stanowisko ministra przemysłu i handlu. Funkcje tą sprawował do grudnia 1930. Z jego inicjatywy powstały w Warszawie Państwowe Zakłady Lotnicze, Fabryka Karabinów, Zakłady Amunicyjne, Polskie Zakłady Optyczne oraz Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne. W tym czasie zasłużył się w budowie miasta i portu Gdynia, rozwoju polskiej floty handlowej i rybackiej, powołania do życia przedsiębiorstwa państwowego „Żegluga Polska”, budowę kolejowej magistrali węglowej łączącej Śląsk z Gdynią oraz w uniezależnienie gospodarki Polski od Niemiec.

W wyborach w 1928 i 1930 otrzymał mandat poselski (posłem został wybrany także w 1939 i 1947). Po złożeniu teki ministra został dyrektorem Fabryki Związków Azotowych w Mościcach pod Tarnowem, a w 1933 dyrektorem Zjednoczonych Fabryk Związków Azotowych. Sytuacja polityczna z początku lat trzydziestych XX w. skłoniła Kwiatkowskiego do złożenia mandatu poselskiego, jednak w 1932 przyjął członkostwo w Radzie Banku Polskiego i w Komisji Walutowej. W 1934 został powołany w poczet Akademii Nauk Technicznych oraz powierzono mu funkcję prezesa Rady Naukowej Chemicznego Instytutu Badawczego w Warszawie. 13 października 1935 ponownie wszedł w skład rządu RP. Powierzono mu tekę ministra skarbu, jednocześnie został wicepremierem. Piastując te funkcje opracował czteroletni plan inwestycyjny powiązany z planem rozbudowy i modernizacji Polskich Sił Zbrojnych. Zainicjował i wspierał powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz rozbudowę Warszawskiego Okręgu Przemysłowego. Był zwolennikiem silnej i niezależnej Polski. Wspierał wiele inicjatyw społecznych (np. utworzenie Państwowej Szkoły Morskiej, Morskiego Kolegium Ekonomicznego, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Gdyni, Wydziału Budowy Okrętów w warszawskiej Państwowej Szkole Technicznej, utworzenie Muzeum Narodowego, restytucję zabytkowych pałaców Warszawy) oraz organizacji, m.in. Ligę Morską i Kolonialną, Związek Powstańców i Wojaków, ZHP, Polski Związek Zachodni. W obliczu klęski wrześniowej 1939 jak wszyscy członkowie rządu otrzymał rozkaz ewakuacji. Z Warszawy wyjechał 7 września jako ostatni przedstawiciel rządu opuszczający stolicę. Granicę Rumuńską przekroczył 18 września, gdzie był internowany do maja 1944. Wobec nowej sytuacji politycznej złożył dymisję 30 września. Gen. Sikorski odrzucił jego prośbę przyjęcia do wojska. Na wygnaniu uczył geografii w szkole dla dzieci polskich uchodźców i poświęcił się pracy naukowej, wówczas napisał Zarys gospodarczych dziejów świata (książka wydana dopiero w 1947).

Kwiatkowski nie był zwolennikiem nowej narzuconej przez ZSRR władzy, ale przyjął w połowie 1945 nominację na delegata rządu ds. odbudowy Wybrzeże (stanowisko w randze ministra). Położył duże zasługi w odbudowę portów i gospodarki morskiej. Dbał o szybkie przejmowanie od armii sowieckiej portów, przedsiębiorstw i terenów na tzw. „ziemiach odzyskanych”. Był autorem koncepcji powołania Związku Gospodarczego Miast Morskich. Swoją wizję morskiej potęgi zawarł w O przyszłość Polski nad morzem (1945). Wspierał wiele lokalnych inicjatyw społecznych, patronował imprezom kulturalnym i sportowym. Jako profesor Wyższej Szkoły Handlu Morskiego wykładał historię gospodarczą świata na tej uczelni oraz w Szkole Nauk Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, był członkiem Komitetu Nauk Technicznych Polskiej Akademii Umiejętności. Piastował także funkcję prezesa Oddziału Morskiego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Współpracował z Polskim Towarzystwem Historycznym, Instytutem Bałtyckim i Śląskim, Radą Naukową Ziem Zachodnich.

W czasie pobytu na Wybrzeżu mieszkał w Sopocie. Tutaj zaangażował się w harcerską działalność, zostając przewodniczącym powołanego w 1946 Zarządu Okręgu ZHP w Gdańsku z siedzibą w Sopocie. Z ideą harcerstwa zetknął się jeszcze w okresie działalności Zarzewiackiej. Należał do warszawskiego Koła Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość. Gdy w 1938 po raz pierwszy nadano „Honorowy Krzyż Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość” otrzymał go jako jeden z pierwszych, z dyplomem nr 4. Sam tę odznakę wręczał pomorskim i gdańskim harcerzom podczas Dni Morza w czerwcu 1939. Za jego kadencji szybko rozwijały się gdańskie chorągwie, protektoratem objął Harcerski Klub Sportowy „Wybrzeże”. W styczniu 1949 na trzy miesiące przed likwidacją okręgów ZHP opuścił Sopot i wyjechał do rodzinnego Krakowa. Otrzymał zakaz przebywania i pracy na Wybrzeżu. Wcześniej, w połowie 1948, został odwołany ze stanowiska delegata, a Delegaturę rozwiązano na skutek sporów kompetencyjnych między Kwiatkowskim a wojewodami. W Krakowie, przebywając na przymusowej emeryturze, kontynuował badania naukowe. Nawiązał współpracę z redakcją Polskiego Słownika Biograficznego, do którego opracował kilka biogramów. Piastując mandat niezależnego i bezpartyjnego posła – co zawsze podkreślał – głosował przeciwko likwidacji święta 3 maja. Nie popierał ustaw jawnie zmierzających do sowietyzacji życia społecznego, ekonomicznego i politycznego. Komunistyczna propaganda ukuła termin „kwiatkowszczyzna” oznaczający odrzucenie marksistowskiej metodologii w traktowaniu zjawisk historycznych, niedocenianie kierowniczej roli partii komunistycznej ZSRR i PPR/PZPR w stosunkach międzynarodowych i wewnętrznych, preferowanie kontaktów z kapitałem zagranicznym, tolerowanie sektora prywatnego, spółdzielczego i komunalnego oraz idealizowanie dorobku II RP. Do skromnej emerytury, by utrzymać rodzinę, był zmuszony przyjmować drobne zlecenia na opracowania i ekspertyzy techniczne. W okresie tzw. „odwilży październikowej” zaproponowano Kwiatkowskiemu prowadzenie katedr na Politechnice Gdańskiej i w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Sopocie, lecz ze względu na stan zdrowia odmówił. Nawiązał natomiast współpracę z paryską „Kulturą” i krajowymi wydawnictwami naukowymi. W 1957 został powołany do komitetu Elektryfikacji Polski. Jeszcze w 1973 opiniował projekt budowy Portu Północnego. Na tydzień przed śmiercią, 15 sierpnia 1974, Senat Uniwersytetu Gdańskiego nadał mu doktorat honoris causa nauk ekonomicznych.

Eugeniusz Kwiatkowski jest autorem licznych publikacji, m.in. Węgiel kamienny jako surowiec chemiczny (1921), Zagadnienia przemysłu chemicznego na tle wielkiej wojny (1923), Rzecz o Polsce przyszłej i obecnej (1923), Polska gospodarka w roku 1928 (1928), Rekonstrukcja gospodarki Polski (1929), Dysproporcje : rzecz o Polsce przyszłej i obecnej (1932), Rzecz najważniejsza, Polska (1938), O historycznej roli miast wybrzeża nad morzem (1945), Wczoraj, dziś i jutro Polski na morzu (1947), Zarys  technologii chemicznej węgla kamiennego (1954), Nowoczesna chemia przemysłowa (1957), Dzieje chemii przemysłu chemicznego (1962). Pośmiertnie wydano kilka opracowań z jego referatami i wykładami, m.in. Eugeniusz Kwiatkowski myśl morska i pomorska (1983), Pisma o rzeczpospolitej morskiej (1985), Diariusz: 1945–1947 (1988), Archiwum polityczne Eugeniusza Kwiatkowskiego (2002).

Zmarł 22 sierpnia 1974 w Krakowie i został pochowany w rodzinnym grobowcu u boku ukochanego syna na cmentarzu Rakowieckim. Był odznaczony: Orderem Orła Białego (pośmiertnie, 1996), Wielką Wstęgą OOP (1931), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP (1972), Krzyżem Komandorskim OOP (1946), Medalem Niepodległości (1932) oraz odznaczeniami zagranicznymi.

Imię Eugeniusza Kwiatkowskiego nosi trasa prowadząca do terminalu kontenerowego oraz Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni, liczne szkoły w całej Polsce. W szeregu miastach ulice nazwano jego imieniem oraz odsłonięto pomniki i tablice mu poświęcone. Jego imię nadano w 1975 jednemu z semikontenerowców pływających pod polską banderą. Od 1994 za wybitne zasługi dla Gdyni nadawany jest Medal im. Eugeniusza Kwiatkowskiego. Został Honorowym obywatelem Pucka, Gdyni, Łukowa, Przeworska, Jarosławia, Rymanowa, Sanoka, Jasła, Szczecina oraz gmin Frysztak i Szczawne. Doczekał się kilku biografii, poświęcono mu dwa filmy dokumentalne: Wielcy znani i nieznani – Eugeniusz Kwiatkowski (1978) oraz U narodzin nowoczesności (1984).

Rok 2002 Sejm RP ogłosił Rokiem Eugeniusza Kwiatkowskiego. W 2006 odsłonięto jemu poświęconą gwiazdę na Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie.

W 1913 poślubił Leokadię Glazer (1890–1977). Z małżeństwa tego miał czworo dzieci: syna zmarłego w niemowlęctwie, Jana (1914–1939), absolwent politechniki, podchorąży artylerii), Annę (1918–2007) i Ewę (ur. 1922).

– Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 553-554; Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 6, Warszawa 1965, s. 339; Encyklopedia Gdyni, Gdynia 2006, s. 172, 391-392, 444, 608 i 869; Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Warszawa 2004, s. 697-699; Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 405; Czajkowski J., Majchrowski K., Sylwetki polityków drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 1987, s. 128-138; Golec J., Sopocki album biograficzny, Cieszyn 2008, s. 135-136; Niezwykłe biografie harcerskie Tczewa i Pomorza, red. J. Kulas, Pelplin 2026, s. 32, 69-71; – Drozdowski M., Eugeniusz Kwiatkowski, Wrocław 2001; Eugeniusz Kwiatkowski patriota, mąż stanu, wizjoner Polski morskiej, Gdynia 2002; Zaręba J., Eugeniusz Kwiatkowski romantyczny pragmatyk, Warszawa 1998; – Brudzyński L., Szczecina D., Vademecum sopockiego harcerstwa, Łódź 2011, s. 23, 28; Bukowski A. (red.), Gdynia, Gdańsk 1979; Golec J., Sopot Kronika XX wieku, Gdynia 2001; Harcerskie historie, red. J. Grzywacz i in., Jastrzębie-Zdrój 2010, s. 63, 70, 273-274; Kuligowski Z., Radys B., Harcerstwo gdańskie 1945-1973, Gdańsk 2015, s. 11, 47 i 169; Kwiatkowski J., „Dar Pomorza” rejsy i załoga, wyd. 3, Gdynia 2007, s. 492-497; Pykoszowa Z., Kalendarium wydarzeń Gdańskiej Chorągwi ZHP 1945-1991, [bmw, bdw), s. 4; Sikorski, Harcerskie odznaki, s. 118; Szczecina D., Sopockie harce, Sopot 1997, s. 25, 75 i 85; Szczecina D., Sopockie harcerstwo. Kalendarium 1920-1991, Sopot 1992, s. 6; – Klamann E., Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski, „Jantarowe Szlaki” 2002, nr 3, s. 7-13, – MHAR/11-39/132; – http://www.nautologia-ptn.pl/index.php/12-dzialalnosc/31-ogolnopolska-aleja-zasluzonych-ludzi-morza.

hm. Dariusz Szczecina
pwd. Mateusz Futyma

pwd. Mateusz Futyma, przewodnik, drużynowy w Hufcu ZHP Sopot, student prawa UW.