Józef Andrzej GRZESIAK, pseud. Czarny (1900–1975), harcmistrz, wybitny instruktor harcerski, komendant Wileńskiej Chorągwi Harcerzy, Wileńskiej Chorągwi Szarych Szeregów, Gdańskiej Chorągwi Harcerstwa.

Urodził się 11.11.1900 r. w Czarnej Wsi pod Krakowem. W 1913 r. z zastępem Czarnych Wilków wszedł do 2 Krakowskiej Drużyny Skautów im. gen. Henryka Dąbrowskiego. W 1916 r. wstąpił do I Brygady Legionów. Zwolniony ze względu na stan zdrowia, powrócił do Krakowa. Wiosną 1918 r. pluton Czarnych Wilków stał się 13 Krakowską Drużyną Skautów Czarną Trzynastką, która utworzyła Harcerski Oddział Lotny Straży Obywatelskiej, rozbrajała Austriaków i niosła pomoc mieszkańcom miasta, a także pomagała na Górnym Śląsku Komitetowi Obrony Zachodnich Granic Polski, dostarczając broń, amunicję, środki opatrunkowe. W lipcu 1920 r. Czarny zorganizował Oddział Ochotniczy, który włączono do Wileńskiego Batalionu Harcerskiego i objął dowództwo plutonu. Ranny w czasie zdobywania Grodna, osiedlił się w Wilnie po jego zdobyciu. W latach 1921–1922 na kursach wojskowych uzupełnił wykształcenie i zdał maturę, podejmując pracę w Kasie Chorych.

W 1921 r. ożenił się z Marią Bobrowicz, harcerką (zmarła w czasie wojny) oraz został drużynowym 13 Wileńskiej Drużyny Harcerzy, Czarnej Trzynastki Wileńskiej im. Zawiszy Czarnego, która stała się jedną z najlepszych w kraju. Prowadził ją do wybuchu II wojny światowej, uczestnicząc w obozach krajowych i zagranicznych, biorąc udział w Harcerskich Zlotach Narodowych w latach 1924, 1929 i 1935, Jamboree w Anglii – 1929 r., na Węgrzech – 1933 r., w Holandii – 1937 r., w Zlocie Skautów Słowiańskich w Pradze – 1931 r., rok później w Zlocie Skautów Estońskich. W 1936 r. prowadził wyprawę rowerową szczepu przez Rumunię na Zlot Skautów Rumuńskich. Komendantem Wileńskiej Chorągwi Harcerzy był w latach 1927–1933 oraz 1935–1936, zaś od 1936 r. do wybuchu wojny członkiem Głównej Kwatery Harcerzy. Pracował jako kierownik Biura Ewidencji Ludności w Zarządzie Miasta Wilna, co ułatwiło mu wydawanie dokumentów osobom zagrożonym w początkowym okresie II wojny światowej. Administrował Stanicą Harcerską w Wilnie. W czasie kampanii wrześniowej utworzył i szkolił Wileński Harcerski Batalion Ochotniczy, przekształcony po 18 września w Konspiracyjny Związek Bojowników Niepodległości, który wszedł w skład Związku Walki Zbrojnej, a następnie jako Szare Szeregi w skład Armii Krajowej. W latach 1941–1944 Czarny był komendantem Chorągwi Szarych Szeregów zwanej ul Brama. Prowadził szkolenia starszych harcerzy do pracy sabotażowej i dywersyjnej oraz działań bojowych. Brał udział w akcji Burza i dowodził oddziałem 100 żołnierzy. Po zajęciu Wilna przez wojska sowieckie został zatrzymany w marcu 1945 r., uwięziony w Wilnie, a następnie w Moskwie na Łubiance, skazany za zdradę państwa radzieckiego na 10 lat obozu pracy w Workucie, gdzie pracował w kopalni węgla i na budowach. Po odbyciu kary wysłano go do Domu Inwalidów w Karagandzie. Do kraju powrócił w grudniu 1955 r., do drugiej żony Klementyny zamieszkałej w Gdańsku.

Na początku 1956 r. podjął dyskusję na temat programu i metod pracy Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej (OH ZMP), domagając się przywrócenia harcerstwu tradycyjnych form pracy i oferował pomoc w tym celu. Uczestniczył w odrodzeniowym Zjeździe ZHP w Łodzi w grudniu 1956 r., został wybrany do Rady Naczelnej i wszedł w skład Głównej Kwatery ZHP, kierując Wydziałem Obozów. W styczniu 1957 r. został pierwszym, po odrodzeniu harcerstwa, komendantem Chorągwi Gdańskiej. W 1958 r. Czarny został odwołany z funkcji komendanta Chorągwi. Na Zjeździe ZHP w 1959 r. skrytykował władze harcerskie za upolitycznianie organizacji i zwalnianie ze służby przedwojennych instruktorów. Rok później wystąpił z ZHP, ale do końca życia interesował się harcerstwem. Pracował w gdańskim oddziale Pracowni Konserwacji Zabytków jako kierownik administracji, a następnie z-ca dyrektora ds. ekonomicznych. Miał syna Józefa Stefana (1922–1998), phm., członka Szarych Szeregów, dowódcę drużyny Armii Krajowej; w latach 1948–1956 więzionego przez Urząd Bezpieczeństwa, zesłanego do kopalni węgla kamiennego na Śląsku. Mieszkał i zmarł we Wrocławiu.

Grzesiak odznaczony był dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej oraz pośmiertnie w 1996 r. Złotym Krzyżem Za Zasługi dla ZHP. Zmarł 18.09.1975 r. w Gdańsku. Wiele drużyn harcerskich nosi jego imię.

Posiada tablicę pamięci na Domu Harcerza w Gdańsku odsłoniętą w 1991 r.

hm. Bogdan Radys