Lucjan Cylkowski, pseud. Lutek, Papa Lutek (1907–1944), nauczyciel, harcmistrz, hufcowy (1938–1942), komendant „wojennego” Pogotowia Harcerzy i komendant hufca Szarych Szeregów w Gdyni (1939–1942), stracony w KL Stutthof (1944). Urodził się 32 maja 1907 w Zimnych Zdrojach na Kaszubach. Był synem Stanisława, rolnika i wcześnie zmarłej Marty z Makowskich. Miał brata Roberta.

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Liniewie kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Kościerzynie. Tam też w 1925 roku został członkiem drużyny w Pomorskiej Chorągwi Harcerzy. Po zdaniu matury w 1927 rozpoczął pracę nauczycielską w Pucku; równocześnie pełnił funkcję instruktora oświatowego dla dorosłych i opiekuna szkolnej drużyny harcerskiej. We wrześniu 1930 został przeniesiony do Szkoły Powszechnej nr 1 w Gdyni – stworzone przez niego pracownie geograficzna i przyrodnicza służyły za wzór dla innych szkół. W 1932 ukończył w Warszawie Wyższy Kurs Nauczycielski ze specjalnością przyroda-geografia.

W latach 1930–1938 był drużynowym 103 Pomorskiej, przemianowanej na 3 Morską Drużynę Harcerzy przy Szkole Powszechnej nr 1 w Gdyni. W 1933 prowadził obóz na Polance Redłowskiej w Gdyni będący częścią harcerskiego zgrupowania, które odwiedził założyciel skautingu gen. Lord Robert Baden-Powell. W 1935 brał udział w obsłudze organizacyjnej XV Walnego Zjazdu ZHP pod hasłem „Harcerstwo wychowuje ludzi morza”, które odbyło się w Gdyni. Od tego roku wszedł w skład komendy Hufca Harcerzy, a po powołaniu w 1938 rejonu został Zastępcą Komendanta Morskiego Rejonu Harcerzy i hufcowym III Hufca Gdynia-Śródmieście. W grudniu 1938 roku otrzymał stopień harcmistrza.

W 1939 mianowany został komendantem „wojennego” Pogotowia Harcerzy i .po. komendanta Morskiego Rejonu Harcerzy w Gdyni, gdy komendant hm. Benedykt Porczyński został zmobilizowany. Brał aktywny udział w obronie miasta, między innymi wysłał na front pod Koleczkowem ochotników z I Morskiej Drużyny Harcerzy im. Władysława IV.

Po zajęciu miasta przez Niemców – po krótkim pobycie w domu teścia w Danii – zostawił rodzinę i wrócił do okupowanej Polski, zatrudnił się jako kierownik szewskiego punktu usługowego w Gdyni i podjął działalność konspiracyjną. Wiosną 1940 hm. Bernard Myśliwek, wizytator pomorskiej chorągwi Szarych Szeregów „Lina” (komendant harcerskiej konspiracji na Pomorzu), mianował Cylkowskiego komendantem gdyńskiego Hufca Szarych Szeregów. W połowie 1941 Batalion Morski Szarych Szeregów liczył trzy kompanie. Lucjan Cylkowski odegrał też znaczącą rolę w akcji scalania oddziałów konspiracyjnych. Mianowany w 1941 roku szefem łączności kurierskiej Podokręgu Morskiego ZWA/AK, zorganizował sprawnie działający zespół łączników na linii Gdynia-Warszawa, a także uczestniczył w przerzutach ludzi i poczty do Szwecji. Podjął też współpracę z autonomicznym Tajnym Hufcem Harcerzy w Gdyni.

We wrześniu 1942 gestapo wpadło na trop działalności hufca Szarych Szeregów, który w wyniku aresztowań przestał istnieć. Lucjan Cylkowski został aresztowany 29 września 1942 – torturowany, nie wydał nikogo; skazano go na śmierć. Po interwencji konsula Danii, krewnych jego żony, a także krewnych Cylkowskiego zniemczonych jeszcze w czasie zaborów, Niemcy pozwolili mu w 1943 roku na „ucieczkę” pod warunkiem, że będzie z nimi współpracować w likwidacji TOW „Gryf Pomorski”. Pozornie zgodził się na współpracę, ale na wolności wymknął się spod kontroli i po ostrzeżeniu „gryfa”, podjął działalność konspiracyjną z ukrycia w Bolszewie k. Wejherowa. Jego informacje o okrucieństwie gestapo nadało londyńskie radio BBC.

Prawdopodobnie zadenuncjowany, 10 marca 1944 został ponownie aresztowany i osadzony w więzieniu w Gdańsku, a następnie w obozie koncentracyjnym Stutthof (nr 36573), gdzie został stracony 12 lipca. Władze samorządowe Gdyni w 1958 nadały imię L. Cylkowskiego jednej z ulic miasta, a w 1974 Szkole Podstawowej nr 13. Tablice pamiątkowe umieszczono na budynku Szkoły Podstawowej nr 1 (obecnie Gimnazjum nr 1) w Gdyni (1985) i na budynku elektrowni w Bolszewie – miejscu ukrywania się Cylkowskiego (1993). Od 2006 ma też tabliczkę epitafijną w Muzeum Pamięci Harcerstwa w Skulsku.

W październiku 1934 zawarł związek małżeński z Heleną Madson, córką pracownika duńskiej firmy budującej port w Gdyni, z którą miał dwie córki. Los żony i córek nie jest znany.

Encyklopedia Gdyni, Gdynia 2006, t. 1, s. 114-115;
Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod red. Nowaka Z., t. 1, s. 235-236;
Zasłużeni Pomorzanie w latach II wojny światowej. Szkice biograficzne, s. 32-37;
Gąsiorowski A., Szare Szeregi na Pomorzu 1939-1945, s. 194-197;
Jarzębowski K., Kuprianowicz L., Harcmistrzynie i Harcmistrze…, s. 105;
Materiały do Harcerskiego Słownika Biograficznego, pod red. Fietkiewicza O.;
Ostrowska O., Gdynia – ludzie i miasto, s. 119, 148-151;
Puchała S., Poczet harcmistrzyń i harcmistrzów, t. 1, s. 237-238;
Bolduan R. Podgóreczny M., Bez mundurów, s. 13, 21, 44-46;
Czuwaj Gdynio – wspomnienia gdańskich harcerek i harcerzy 1928-2011, s. 17-18;
Narski Z., Zapiekła gorycz. Opowieść o morskim batalionie Szarych Szeregów;
Cieślawski P., Lucjan Cylkowski (1907-1944) w: Kalendarz Gdański 1989, s. 194-197;
Lubecki L., Harcerze Wybrzeża w walce z okupantem w latach 1939-1945 w: Gdańskie Zeszyty Humanistyczne 1963, nr 8, s. 68-80;
Widernik M., Lucjan Cylkowski 1907-1944 w: Pomorscy patroni ulic Trójmiasta, pod red. Gierszewskiego S., s. 50-54;

hm. Zenon Kuligowski