Szmelter Kazimierz pseud. „Skaut”, Jan Szawłowski (1922‒1992), podharcmistrz, p.o. komendant HOM (1947), hufcowy Hufca Malmö z siedzibą w Lund (1949), założyciel pierwszych struktur ZHP pgK w Kanadzie po II wojnie światowej (1950), kierownik Harcerzy Starszych Okręgu Kanada ZHP pgK (1952‒1954, 1958‒1960).

Urodził się 31 marca 1922 r w Grudziądzu jako syn Franciszka (1892‒1941 legionisty, później oficera wywiadu, restauratora, zamordowanego w KL Stutthof) i Marii Hildegardy z d. Ritterman (1899‒1987). Miał brata Zygmunta (1923‒1976).

W 1928 r. wstąpił do drużyny zuchowej przy szkole powszechnej w Toruniu. Po przeprowadzce do Gdańska uczęszczał do Polskiego Gimnazjum i był harcerzem w drużynie gimnazjalnej im. Zygmunta Augusta. Następnie studiował w polskiej Wyższej Szkole Handlowej, gdzie nauczycielami byli Alf Liczmański i Maria Ostrowska, komendanci chorągwi, a nauczycielem hm. Alfons Żurek, komendant hufca. W tym czasie należał do 3 Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego i brał udział w szkoleniu z zakresu przysposobienia wojskowego na wypadek wojny i pracy dywersyjnej.

Z ostatniego obozu szkoleniowego w Gdyni powrócił 31 VIII 1939 r., rodzice i brat już się ewakuowali. 1 IX Niemcy przyszli aresztować ojca, nie zastawszy go aresztowali syna. Został brutalnie przesłuchany w Victoria Schule i wysłany do obozu Stutthof. W obozie bardzo osłabiony trafił pod opiekę dr Stefana Miraua, który przed wojną był ich lekarzem rodzinnym. Zajął się nim, ratując mu życie. W czerwcu 1940 r. został zwolniony z obozu, dostawszy jeszcze na pożegnanie 25 batów. Wyjechał do rodziców, mieszkających do Józefowa k. Warszawy. Leczył się przez kilka miesięcy, a skutki obozowej gehenny odczuwał przez wiele następnych lat. Zdążył zobaczyć się z ojcem Franciszkiem, który został w Warszawie rozpoznany przez gdańskiego Niemca i wywieziony do Gdańska, a potem do KL Stutthof.

Po odzyskaniu sił wstąpił do konspiracji, posługując się pseudonimem „Skaut”. Działał na terenie powiatu siedleckiego. Brał udział w ataku na magazyny „Rolnika” w Siedlcach – akcja „Siedlecki prima-aprilis”. Otrzymał dokumenty na nazwisko Jan Szawłowski, którym posługiwał się także po ucieczce z Polski do Szwecji i na początku pobytu w Kanadzie.

Po zakończeniu wojny został powołany do służby wojskowej, był zastępcą dowódcy plutonu w stopniu sierżanta. Ponieważ biegle znał język niemiecki przeniesiono go do Trzcianki w Wielkopolsce, gdzie przez rok pełnił funkcję komendanta obozu jenieckiego dla Niemców. Pomimo doznanych krzywd dbał o to, aby jeńcy nie byli szykanowani.

Zdemobilizowany 4 lipca 1946 r. powrócił do Gdańska. Wspólnie z matką odrestaurowali prowadzoną przed wojną restaurację na Dworcu Głównym, którą matka prowadziła do 1950 r. Włączył się do odbudowy harcerstwa w Gdańsku, 15 III 1947 r. został mianowany p.o. komendantem Harcerskiego Ośrodka Morskiego w Gdańsku. Odważnie wystąpił na wiecu politycznym w Stoczni Gdańskiej, krytykując niektóre decyzje władz. Kiedy w kręgu jego znajomych i harcerzy rozpoczęły się aresztowania, nawiązał znajomość z pracowniczką Konsulatu Szwedzkiego, która pomogła mu uciec z kraju. Ukryty pod pokładem na statku wiozącym węgiel do Szwecji dotarł w marcu 1948 r. do portu w Kalmar. Potem udał się do miasta Lund, otrzymał azyl polityczny i nawiązał kontakty z działającymi tam harcerzami. Brał udział w szkoleniach i kursach harcerskich, a na życie zarabiał pracując w hucie szkła i w fabryce armatury. Komenda ZHP Obszaru Szwecji mianowała go w styczniu 1949 r. hufcowym Hufca Malmö z siedzibą w Lund. Rozkazem GKH ZHP pgK w Londynie z 6 VIII 1949 r. został mianowany podharcmistrzem. W grudniu opuścił Szwecję i z grupą Polaków na statku m/s „Gen. Ballou” przez Kopenhagę i Bremę udał się do Kanady. Na statku zorganizował z podróżujących emigrantów zastęp starszych skautów, który niósł pomoc pasażerom, urządzał zabawy i przedstawienia. 24 XII 1949 r. dopłynął do portu Halifax. Początkowo pracował na farmie, później jako kelner w Ottawie, a następnie zamieszkał w Toronto. W tym największym skupisku polskich emigrantów szybko nawiązał kontakty harcerskie. Na pierwszą zbiórkę starszych harcerzy 1 X 1950 r. przyszło 7 osób, które postanowiły utworzyć koedukacyjny Krąg Starszoharcerski „Tatry”, a jego wybrano kierownikiem kręgu. Krąg otrzymał w Głównej Kwaterze w Londynie numer 31. Krąg był pierwszą harcerską jednostką organizacyjną ZHP pgk w Kanadzie po II wojnie światowej. W grudniu 1950 r. liczył już 18 członków w wieku 18‒26 lat. Założyli pierwsze drużyny harcerską i zuchową przy parafii p.w. św. Stanisława w Toronto. W 1951 r. z jego inicjatywy powstał Krąg Starszyzny „Morskie Oko” w Montrealu, a w 1953 r. drugi krąg „Giewont” w Toronto. W tym czasie został mianowany kierownikiem harcerstwa starszego w Kanadzie. Był inicjatorem powołania Zarządu Okręgu ZHP w Kanadzie i wszedł w jego pierwszy skład. W celu nawiązania kontaktów z emigracją kaszubską oraz znalezienia terenów na biwaki i obozy wraz z kilkoma członkami kręgu udał się na pierwszą wyprawę na Kaszuby w Ontario. Zauroczeni tym miejscem zorganizowali w 1952 r. pierwszy Zlot Starszyzny Harcerskiej Kanady w miejscowości Wilno na Kaszubach. Zlot zaszczycił swoją obecnością abp. Józef Gawlina. W następnym roku zakupiono teren nad jeziorem Halfway pod budowę stanicy harcerskiej, którą nazwano „Karpaty” i poświęcono w 1955 r. W 1976 r. na tej terenie stanicy odbył się Jubileuszowy Zlot ZHP pgK „Kaszuby 76”, na którym K. Szmelter pełnił funkcję

komendanta gniazda Starszego Harcerstwa. Kręgiem „Tatry” kierował w latach 1950‒1953, 1958, 1975 i 1980, a Kręgiem „Giewont” ‒ w latach 1954‒1960. Kierownikiem Harcerzy Starszych Okręgu Kanada był w latach 1952‒1954 i 1958‒1960.

W latach 70. i 80. XX w. często przyjeżdżał do Gdańska odwiedzać i wspierać swoją matkę. W czasie tych wizyt uczestniczył w zbiórkach Kręgu Byłych Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska. W stanie wojennym organizował z Kręgiem „Tatry” cenną pomoc dla seniorów harcerskich. W 1983 r. wysłał do Gdańska kontener wypełniony 300 paczkami z żywnością, środkami czystości i odzieżą. Zorganizował zaproszenie do Kanady dla hm. Bogdana Radysa w celu poprowadzenia zajęć na kursie drużynowych. Wyjazd ten stał się dla niego największą i najciekawszą przygodą harcerską życia. Kurs w Stanicy „Karpaty” odwiedził hm. Ryszard Kaczorowski, ówczesny przewodniczący ZHP pgk.

Druh K. Szmelter w Kanadzie cieszył się wyjątkowym autorytetem i szacunkiem. Bezwzględnie przestrzegał prawa harcerskiego, wszystkich jego punktów, co nie było powszechne wśród powojennej dorosłej kadry harcerskiej. Służył pomocą i radą nowym polskim emigrantom w znalezieniu pracy i mieszkania.

Ukończył na Uniwersytecie w Toronto kurs księgowych i zarządzania przedsiębiorstwem. Prowadził własną firmę sprzedaży i napraw aparatów słuchowych.

Zmarł nagle 10 marca 1992 r. Harcerskie pożegnanie zmarłego odbyło się w kościele św. Kazimierza w Toronto. Jego prochy złożono w grobie rodzinnym matki i brata na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku.

Został odznaczony Odznaką Ministra Imigracji i Kultury za pracę społeczną w harcerstwie (1985), odznakę gminy Mississauga za pracę wolontariusza w ośrodku wielokulturowym (1989), Krzyżem Harcerskim Kanady (1976).

W 1968 r. zawarł związek małżeński z Leontyną Szostak (1923‒2019, ekonomistką). Nie miał dzieci.

• Englert J., Witting J., W harcerskiej służbie 1946‒1996 ZHP na obczyźnie, Londyn 1997; s. 170, 255; Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan, [wyb. i oprac.] Zwarra B., Gdańsk 1984; Grodecki J., Krąg Tatry 1950‒2004, Kanada 2004 s. 11, 13, 16, 16a, 16b, 20, 25, 26, 28, 30, 33, 34, 37, 40, 44, 50b, 59, 70, zał. 17, 19, 21, 22, 24; Grodecki J., ZHP na pięciu kontynentach 1940‒1950, Kanada 2018 s. 4, 5, 126‒130, 133‒134, 136, 138, 140, 142‒143; Grzywacz J., Radys B., Ruta G., Szczecina D., Harcerskie historie, Jastrzębie Zdrój 2010, s. 344; Gużkowski A., Tatry. Starsze Harcerstwo. Phm. Kazimierz Szmelter, „Wici harcerskie Kanady” nr 147 s. 28; Puchała S., Poczet harcmistrzyń i harcmistrzów…, t. 2, Warszawa 2014; Radys B., 80 lat ZHP w Gdańsku, „Kalendarz Gdański 2001”, s. 135; Radys B., Czytelnicy piszą … Czy Kanada pachnie jeszcze żywicą?, „Wici harcerskie Kanady” nr 145 s. 49; Rozkaz Naczelnika Harcerzy L. 3 z 15 III 1947 r. „Wiadomości Urzędowe” 1947, nr 1‒12, s. 29.

Bogdan Radys