Szymański  Tadeusz (1912–1979) – harcmistrz, Komendant Hufca Gdańsk-Śródmieście (1937–1939), podporucznik WP, obrońca Wybrzeża we wrześniu 1939 r.

Urodził się 12 listopada 1912 r. w Nisku nad Sanem w patriotycznej rodzinie Kazimierza (1875–1953) i Heleny Przedpelskiej (1881–1971). Ojciec był inspektorem celnym, w 1920 r. został przeniesiony służbowo do Wolnego Miasta Gdańska. Dwa lata później sprowadził całą rodzinę do Gdańska. Mama prowadziła dom i wychowywała siedmioro dzieci. Ojciec był działaczem wielu organizacji polskich w WM Gdańsku, wspierał szczególnie działalność harcerską. Był sekretarzem Zarządu Okręgu ZHP w Gdańsku i autorem hymnu gdańskich harcerzy.

Tadeusz miał trzy siostry i trzech braci: Maria p.v. Jankowska, s.v. Narewska (1908–1995), mieszkała po II wojnie światowej w Żmigrodzie. Janina Rozum (1917–1988) łączniczką AK, pseudonim „Szarotka” mieszkała również w Żmigrodzie. Mieczysława Francuzowicz (1918–1999), opiekowała się rannym partyzantem Jerzym, który został jej mężem, mieszkali po wojnie w Żmigrodzie. Edward (1904–1966) studiował w Krakowie, był dyrektorem LO w Rybniku, dyrektorem II LO im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. Stanisław (1909–1981) harcmistrzm, komendant III Hufca w WM Gdańsku, inż. okrętownictwa, po wojnie w grupie operacyjnej Ministra Oświaty i Nauki uruchamiał Politechnikę Gdańską, pracował w Przemyśle Okrętowym. Stefan (1911–1981) ksiądz, absolwent Teologii Uniwersytetu Wileńskiego, posługiwał na Wileńszczyźnie, po wojnie zesłany na 25 lat kolonii karnej. Zwolniony w 1953 r, wrócił do dawnej parafii w Białorusi. W 1957 r. otrzymał zgodę na powrót do Polski, ostatnią posługą proboszcza ks. Stefana była parafia w  Gdańsku-Jelitkowie.

Tadeusz jako uczeń Polskiego Gimnazjum wstąpił do I Gdańskiej Drużyny Harcerzy im. Zygmunta Augusta w swojej szkole i był harcerzem do końca życia. Po ukończeniu gimnazjum kontynuował naukę w Polskiej Wyższej Szkole Handlowej, gdzie wykładowcami byli wybitni nauczyciele i instruktorzy ZHP m.in.: Alf Liczmański, komendant Hufca Harcerzy, a od 1935 r komendant Gdańskiej Chorągwi Harcerzy i Maria Ostrowska, komendantka Hufca Harcerek, a w latach 1935–1936 pierwsza komendantka Gdańskiej Chorągwi Harcerek. Od 1970 r. przewodnicząca  Kręgu Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska przy Hufcu Gdańsk-Śródmieście, cieszyła się dużym szacunkiem swoich uczniów i harcerzy.

W 1929 r. był uczestnikiem delegacji gdańskich harcerzy na III Międzynarodowym Jamboree Skautów w Anglii. Gdańscy harcerze prezentowali polską historię swojego miasta. Mimo protestów niemieckiej delegacji rozdawali przygotowaną w języku angielskim broszurę o polskich korzeniach i prawach tego miasta do Polski.

W 1933 r. został mianowany drużynowym IV Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego pracującej przy Polskich Szkołach Handlowych. Brał udział w IV Międzynarodowym Jamboree Skautów w Gödöllő k/ Budapesztu i pełnił funkcję kwatermistrza gdańskiej reprezentacji harcerzy. W następnym roku prowadził reprezentację gdańskich zuchów na Zlocie Harcerstwa Zagranicznego w Warszawie. W 1935 r. ukończył Wyższą Szkołę Handlową i odbył kilku miesięczny staż pracy w stoczni „Danziger Werft”. W tej stoczni założył pierwszą w kraju drużynę harcerską robotniczą, składającą się z młodocianych polskich robotników. Później członkowie tej drużyny po specjalistycznym przeszkoleniu weszli w skład jego zespołu dywersyjnego Harcerskich Oddziałów Bojowych – HOB. 

Obowiązkową służbę wojskową odbył w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, którą ukończył w 1936 r. W czasie służby wojskowej założył drużynę harcerską dla dzieci rodzin oficerów i podoficerów swojej jednostki. Po powrocie do Gdańska podjął pracę w British and Polish Trade Bank, a później po przejściu ojca na emeryturę, został zatrudniony  w Polskim Inspektoracie Ceł w WM Gdańsku.

Tadeusz odbył kurs „Wodzów Zuchowych” nad jeziorem Wigry prowadzonym przez hm. Aleksandra Kamińskiego, twórcy metodyki zuchowej. Po ukończeniu kursu podharcmistrzowskiego w 1937 r. został mianowany podharcmistrzem i komendantem I Hufca w Gdańsku, funkcję tę pełnił do wybuchu wojny. Działał także w Związku Polaków, Macierzy Szkolnej, Związku Oficerów Rezerwy, Związku Zawodowym Pracowników Skarbowych i śpiewał w Męskim Chórze „Moniuszko”.

Wobec nasilających się antypolskich agresji w Gdańsku i brutalnych ataków na młodzież polską utworzono ze starszych harcerzy po wyżej 15 lat cztery plutony obronne. Harcerze przechodzili specjalistyczne szkolenia na obozach i biwakach prowadzonych w okolicach Gdyni, Tczewa i Wejherowa. Tadeusz prowadził je zgodnie z wytycznymi władz wojskowych. Podnoszono kwalifikacje strzeleckie oraz strzelania z karabinów RKM i CKM.

W 1938 r.  otrzymał stopień harcmistrza i został skierowany na tajny kurs dywersji pozafrontowej. Po powrocie ze szkolenia został zaprzysiężonym członkiem tajnej organizacji wojskowej i mianowany dowódcą jednego z trzech konspiracyjnych zespołów dywersyjnych, wchodzących w skład Harcerskich Oddziałów Bojowych z terenu WM Gdańska. Komendantem HOB był znany instruktor hm. ppor. Oskar Żawrocki, (HSB tom I) drużynowy Aleksandra Kamińskiego w Humaniu, zastępca komendanta Chorągwi Harcerzy i członek Zarządu Okręgu ZHP w Gdańsku, a w walkach na Oksywiu był adiutantem płk. Stanisława Dąbka, dowódcy Morskiej Brygady Obrony Wybrzeża.

Tworzenie konspiracyjnych struktur w WM Gdańsku wymagało od jej członków wielkiej odwagi, wręcz brawury. W marcu 1939 r. Tadeusz zarządził pierwszy alert bojowy, kiedy otrzymał rozkaz przygotowania obrony polskich instytucji państwowych na terenie WM Gdańska. Swoim poddanym wręczył pistolety i amunicję, co oznaczało rozpoczęcie walki na śmierć i życie. Dla nich miał być początkiem wojny. Jak się później okazało zaplanowany w Berlinie pucz przejęcia wszystkich polskich urzędów i placówek w WM Gdańsku został chwilowo odwołany.

Wypełniając zaszyfrowany rozkaz wojskowy, 31 sierpnia wyjechał do Gdyni i zameldował się w Komendzie Rejonu Uzupełnień. Otrzymał przydział do Dowództwa Obrony Wybrzeża, jako oficer łącznikowy. Dalej został przeniesiony do I Batalionu Rezerwowego (nazwanego też III Batalionem) II Morskiego Pułku Strzelców, którego dowódcą był kpt. Chwalimir Pochwałowski. Atakując pozycje niemieckie w próbie zdobycia Dębogórza, kpt. Pochwałowski został śmiertelnie ranny i przekazał dowodzenie batalionem ppor. T. Szymańskiemu z poleceniem kontynuowania natarcia. Po 14 godzinach zaciętej walki grupa żołnierzy pod dowództwem ppor. Szymańskiego, przy dużych stratach z obu stron, zajęła pozycje niemieckie. 14 września otrzymał  rozkaz natarcia na Dębogórze. Następnego dnia w ciężkich walkach został ranny. Rannego przewieziono do szpitala w Babich Dołach. Po zakończeniu działań bojowych na Wybrzeżu, 2 października 1939 r. z grupą najciężej rannych żołnierzy został przewieziony na statku m/s Wilhelm Gustloff  do szpitala II Reserwe Lazaret Schleswig – Holstein. Zwolniony ze szpitala po 8 miesiącach leczenia, w kwietniu następnego roku został przewieziony do Oflagu Itzehoe nad Kanałem Kilońskim, a następnie do kolejnych stalagów w Sandbostel, Gross – Born i Lubeki.

W Standbostel spotkał wybitnego instruktora i nauczyciela Tadeusza Maresza (HSB tom I), harcmistrza Rzeczypospolitej, byłego komendanta Chorągwi Warszawskiej Harcerzy  i z-cy naczelnika GKM ZHP. Prowadzili razem tajne kursy instruktorskie na stopień podharcmistrza i harcmistrza.

Z końcem stycznia 1945 r. wyruszył z więźniami w 800 km. marsz ewakuacyjny z obozu jenieckiego Gross-Born do Lubeki, gdzie doszli 25 kwietnia. 2 maja brał udział w rozbrojeniu strażników obozowych, tuż przed wejściem wojsk alianckich.

Po wyzwoleniu został adiutantem komendanta obozu przejściowego dla rodaków w Lubece, w brytyjskiej strefie okupacyjnej. W obozie poznał Marię Zalipka, przyszłą żonę, która z Rohatynia woj. stanisławowskie,  została w 1944 r. wywieziona na przymusowe roboty do Niemiec. Tadeusz przyjechał do Gdańska pierwszym transportem Polaków do kraju, by prosić rodziców o błogosławieństwo na ślub z Marią. Następnie wrócił do Niemiec i 2 lutego 1946 r. w katedrze w Lubece poślubił Marię. We wrześniu 1947 r. za namową brata Stanisława wrócili do Gdańska. Tadeusz podjął pierwszą pracę w Centrali Węglowej, a później przez wiele lat pracował w gospodarce morskiej, w Zarządzie Portów Gdańsk – Gdynia, a ostatnie lata pracy były zatrudniony w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w Gdańsku.

Po odrodzeniu harcerstwa w 1957 r. wstąpił do Komisji Historycznej Chorągwi Gdańskiej, a w 1970 r. wszedł do nowo utworzonego Kręgu Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska przy Hufcu Gdańsk-Śródmieście. Z bratem Stanisławem byli bardzo aktywni w Kręgu, często odwiedzali drużyny i szczepy harcerskie, gdzie opowiadali o przedwojennej działalności harcerzy w Gdańsku. W 1976 r. wstąpili z bratem do Harcerskiego Kręgu Instruktorów Seniorów „Korzenie” Chorągwi Gdańskiej.

W 1946 r. zawarł związek małżeński z Marią Zalipka (1924–1991). Posiadał dwie córki i syna: Marta Zamojska (1947), Teresa Boroś (1953), obie ekonomistki.

Tadeusz (1949) dr inż. mechanik PG, od 1998 r. przewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”  PG, członek Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, członek Senatu PG, członek Sekcji Ogrzewania, Wentylacji Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN, Biegły Sądowy z zakresu Klimatyzacji, Wentylacji i Ogrzewnictwa.

W 1972 r. ppor. Tadeusz został uhonorowany Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari  za walkę w obronie Wybrzeża. Posiadał także odznaczenia za pracę społeczną i zawodową: Krzyż Kawalerski OOP, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Za Zasługi dla ZHP, odznakę honorową Zasłużony Ziemi Gdańskiej, Za Zasługi dla Gdańska, Złotą Odznakę Zasłużony Pracownik Morza, Medal 50-lecia Gminy Polskiej i Związku Polaków  w WM Gdańsku.

Zmarł nagle 1 lutego 1979 r., spoczywa na Cmentarzu  Komunalnym w Gdańsku – Nowym Porcie.                                                                                                

S. Puchała „Poczet Harcmistrzyń i Harcmistrzów” t. II, Warszawa 2014 s.661,
K. Jarzębowski , L. Kuprianowicz „Harcmistrzynie i harcmistrze”, Kraków 2006 s.196; A. Gąsiorowicz, „Szare szeregi na Pomorzu 1939-1945” str. 219-220; B. Zwarra „Gdańsk 1939” Gdańsk 1984 s.523,527; R. Woźniak „Harcerstwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku”, Warszawa 1977, s. 54,57,; G. Danielewicz „W Kręgu Polonii Gdańskiej” Gdańsk 1996 s.148-150. G. Danielewicz, M. Koprowska, M. Walicka „Polki w Wolnym Mieście Gdańsku” Gdańsk 1985, s.163., konsultacja dr inż.Tadeusz Szymański, syn.

                                                                                                                                             Bogdan Radys