Zofia Polkowska z Anyżów (1905–1989), nauczycielka, harcmistrzyni, zastępczyni komendantki Poleskiej Chorągwi Żeńskiej (1932–1935), hufcowa Hufca Harcerek w Gdyni (1936–1937 i 1957–1958) i komendantka Morskiej Chorągwi Harcerek (1945–1948). Urodziła się 12 października 1905 w Młodzieszynie w pow. Sochaczewskim. Była córką Jana, urzędnika w cukrowni, i Stefanii. Miała siostrę Irenę Anyżówną (1907–1953), harcmistrzynię, instruktorkę żeńskich chorągwi: mazowieckiej, wołyńskiej i morskiej.

We wrześniu 1920 wstąpiła do 2 Drużyny Harcerek im. Henryki Pustowójtówny przy Gimnazjum Żeńskim im. J. U. Niemcewicza w Łowiczu – przyrzeczenie harcerskie składała na ręce gen. Józefa Hallera. W tej drużynie w latach 1923–1925 pełniła funkcję drużynowej. W 1924 otrzymała stopień przewodniczki i prowadziła obóz w Świdrze, a w roku następnym w Sobocie k. Jackowic, także brała udział w kursie instruktorskim Głównej Kwatery Harcerek w Sromowcach Wyżnych.

W okresie studiów na Uniwersytecie Warszawskim (1925–1932) kontynuowała działalność harcerską, początkowo jako sekretarka Wydziału Drużyn Prowincjonalnych Warszawskiej Chorągwi Żeńskiej/Harcerek, a od powstania Mazowieckiej Chorągwi Żeńskiej/Harcerek (1926) jako członkini i wizytatorka komendy Chorągwi, a także kierowniczka Wydziału Obozów i wycieczek tejże komendy (1928–1932). Była zaangażowana w akcje letnie – prowadziła obozy i kursy instruktorskie w Świętej Katarzynie, Roztoce k. Istebnej, Poznaniu i Gołubiu Kaszubskim, a także kierowała zlotem chorągwi w Rybienku k. Wyszkowa (1928).

W 1927 r. otrzymała stopień podharcmistrzyni (stopień podharcmistrza był równy stopniu harcmistrza od grudnia 1927).

Po otrzymaniu dyplomu magistra filozofii (specjalizacja filologia polska) wyjechała na Polesie gdzie pracowała jako nauczycielka języka polskiego w gimnazjach w Brześciu n. Bugiem i Łunińcu (1932–1935), a w harcerstwie pełniła funkcję zastępczyni komendantki poleskiej Chorągwi Żeńskiej/Harcerek.

W związku z wyjściem za mąż w 1935 r. wyjechała do Gdyni, gdzie podjęła pracę nauczycielki – polonistki na Koncesjonowanych Kursach Gimnazjalnych dla Dorosłych oraz działalność harcerską w Pomorskiej Chorągwi Harcerek. W latach 1936–1937 pełniła funkcję hufcowej Morskiego Hufca Harcerek, a następnie w latach 1938–1939 komendantki Morskiego Środowiska Harcerek, które skupiało po dwa hufce harcerek młodszych i starszych. W ramach Pogotowia „wojennego” Harcerek nadzorowała przygotowanie dziewcząt do służby samarytańskiej, łączności i opieki nad dziećmi. Wiele obozów gdyńskich harcerek lokalizowanych było celowo przy granicy polsko-niemieckiej w Nadolu i Kartoszynie nad J. Żarnowieckim i w Dziemianach na Kaszubach dla umocnienia ducha polskości na tych terenach. Wspomnienia z tego okresu zawarła w opracowanej przez siebie „Historii Morskiego Hufca i Środowiska Harcerek w Gdyni w latach 1928–1939” (1980, rks w Muzeum Miasta Gdyni).

Wybuch II wojny światowej zaskoczył ją w rodzinnych stronach – powróciła do Gdyni, ale po zajęciu miasta przez hitlerowców dalszy jej pobyt na Wybrzeżu okazał się śmiertelnie niebezpieczny, gdyż jej nazwisko pojawiło się na niemieckich afiszach osób poszukiwanych. Wraz z wysiedloną z Młodzieszyna rodziną znalazła schronienie we wsi Kamion k. Łowicza, gdzie w czasie okupacji prowadziła tajne nauczanie.

Do Gdyni wróciła w sierpniu 1945 r. i podjęła pracę nauczycielki języka polskiego w Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim (od 1955 r. po połączeniu z Liceum Męskim – szkoła przyjęła nazwę II Państwowe Liceum ogólnokształcące im. A. Mickiewicza), gdzie pracowała do 1947 r., choć formalnie przeszła na emeryturę w 1962 r.

Równocześnie nawiązała kontakty z żyjącymi towarzyszami pracy harcerskiej i za zgodą Naczelniczki Harcerek hm. Wiktorii Dewitzowej przystąpiła do organizacji Morskiej Chorągwi Harcerek – komendantką Chorągwi mianowana została Rozkazem L. 3/45 z 2 X 1945. Wiosną 1946 przeniosła siedzibę komendy chorągwi z Sopotu do odremontowanego obiektu w Gdyni, a latem zorganizowała zgrupowanie chorągwianych kursów szkoleniowych w Sianowie k. Kartuz. Na zimowisku w Cieplicach na przełomie 1946/1947 przeprowadziła szkolenie hufcowych. Wobec nasilających się tendencji dotyczących zmian w polskim ruchu młodzieżowym 23 maja 1948 ustąpiła z funkcji komendantki chorągwi.

Do pracy harcerskiej powróciła po odrodzeniu ZHP w grudniu 1956 – weszła w skład pierwszej Komendy Chorągwi Harcerstwa w Gdańsku, obejmując równocześnie kierownictwo Wydziału Programowego i członkostwo w Komisji Weryfikacyjnej Chorągwi. Od marca 1957 do września 1958 była ponownie hufcową Hufca Harcerek w Gdyni. Po 1958 r. zajęła się gromadzeniem materiałów do historii żeńskiego harcerstwa na Pomorzu i relacji dotyczących Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni (1940–1945). W latach 1976–1989 była członkinią HKS „Korzenie” w Gdańsku i HKS „Strażnica” w Gdyni. Udzielała się też w Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Zmarła 3 lutego 1989 i pochowana została na gdyńskim cmentarzu Witomino. Od 2007 r. ma tabliczkę epitafijną w Muzeum Pamięci Harcerstwa w Skulsku.

Odznaczona była Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski 91987), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1980), Krzyżem Za Zasługi dla ZHP (1976), Odznaką Honorową „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1979), Złota Odznaką ZNP (1979) i Odznaką ZNP „Za Tajne Nauczanie” (1985) oraz Honorową Odznaką Przyjaciół Łowicza i Ziemi Łowickiej (1978).

W 1935 zawarła związek małżeński z hm. Bolesławem Polskowskim (1900-1989 lub HSB t. 5) – dzieci nie miała.

Encyklopedia Gdyni, Gdynia 2006, t. 1, s. 585;
Fietkiewicza O., Materiały do Harcerskiego Słownika Biograficznego;
Jarzębowski K., Kuprianowicz L., Harcmistrzynie i Harcmistrze…, s. 15;
Kuligowski Z., Radys B., Harcerstwo gdańskie 1945-1973, s. 8-19, 43, 169;
Puchała S., Poczet harcmistrzyń i harcmistrzów, t. 2, s. 43;
Czuwaj Gdynio – wspomnienia gdańskich harcerek i harcerzy 1928-2011, s. 12 i 23;
Fersten A., Druh N-20, w: Motywy 1981, nr 48;
Polkowska Z., Historia Morskiego Hufca i Środowiska Harcerek w Gdyni w latach 1928-1939 z 1980 r., rks w Muzeum Miasta Gdyni;
Polkowska Z., Wykaz służby harcerskiej z 1987, mps w posiadaniu autorów.

hm. Zenon Kuligowski
hm. Maria Kruszczyńska

Mgr Zenon Kuligowski hm., historyk, członek Komisji Historycznej Gdańskiej Chorągwi ZHP, komendant chorągwi w latach 1969–1973.

Mgr Maria Kruszczyńska z d. Porożyńska, harcmistrzyni, przewodnicząca HKS „Strażnica” im. hm. B. Porożyńskiego w Gdyni.