Jadwiga Leontyna Zaleska pseud. Janina Toruńska, Wiga (1900–1993), działaczka oświatowa, nauczycielka, żołnierz AK, harcmistrzyni, członkini Zarządu Okręgu ZHP oraz komendantka Chorągwi Harcerek w Wolnym Mieście Gdańsku, komendantka Pogotowia Harcerek w Toruniu, komendantka Tajnej Organizacji Harcerek w Sanoku.

Urodziła się 5.12.1900 w Sanoku w rodzinie społecznika i lekarza miejskiego dra med. Karola Zaleskiego (1856–1941) i nauczycielki Wilhelminy (1859–1912) z d. Leixner. Miała ośmioro rodzeństwa; sześciu braci: doktora medycyny Tadeusza (1887–1920), zamordowanego w Katyniu filologa Juliusza (1889–1940), prof. fitopatologa i działacza harcerskiego na Syberii Karola (1890–1969), doktora praw Zygmunta (1893–1952), uczestnika delegacji polskiej na zlot skautowy w Birmingham (1913), oficera WP i prezesa NIK na Uchodźstwie Władysława (1894–1982), zamordowanego w Katyniu inż. chemika Jakuba (1899–1940) oraz dwie siostry: hufcową harcerek w Sanoku i działaczkę społeczną Marię po mężu Hanus (1896–1967) i zmarłą w dzieciństwie na zapalenie opon mózgowych Zofię (1903–1906).

Uczyła się w Sanoku, najpierw w Szkole Wydziałowej, a następnie Gimnazjum im. Królowej Zofii, gdzie w 1919 zdała maturę z odznaczeniem. Już w latach szkolnych zaangażowała się w działalność społeczną i patriotyczną. Kierowała żeńską drużyną miejscowego gniazda TW Sokół, z koleżankami z gimnazjum tworzyła niejawne stowarzyszenie „Jaskółka” mające na celu pielęgnowanie świadomości narodowej i szerzenie oświaty. Już po maturze zaangażowała się w prowadzenie kursów dla analfabetów oraz pomoc rannym żołnierzom, zakładała przyszpitalne biblioteki. W latach 1921–1924 studiowała polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, równolegle kończąc Państwowy Kurs Wychowania Fizycznego i zdając z powodzeniem egzamin na nauczyciela szkół średnich. W 1930 przebywała na stypendium w Szwecji i Danii, gdzie podnosiła kwalifikacje pedagogiczne z zakresu wychowania fizycznego.

Od 1924 roku pracowała jako nauczyciel języka polskiego oraz w-f w gimnazjum i seminarium nauczycielskim w Sanoku, a następnie w seminarium nauczycielskim we Lwowie. W roku szkolnym 1930/31 powierzono jej obowiązki nauczyciela w Polskim Gimnazjum Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku, a następnie otrzymała posadę wykładowcy historii i metodyki wychowania fizycznego Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego (dzisiaj AWF) w Warszawie, gdzie była również główną instruktorką i przełożoną Oddziału Żeńskiego. W tym czasie zaangażowała się w działalność harcerską, przyrzeczenie złożyła w 1931 na ręce druhny hm. RP Marii Wocalewskiej, ukończyła Szkołę Instruktorską na Buczu otrzymując stopień podharcmistrzyni. W latach 1932–1937 ponownie została zatrudniona w gdańskim gimnazjum, gdzie włączyła się w pracę miejscowego hufca, zostając członkiem jego komendy. Sprawując opiekę nad harcerskimi drużynami gimnazjalnymi organizowała wycieczki do Polski, szczególnie do Szwajcarii Kaszubskiej i w Bory Tucholskie. W kwietniu 1934 została mianowana harcmistrzynią. Po utworzeniu w Wolnym Mieście Gdańsku okręgu ZHP wchodziła w skład zarządu (1935–1937), jednocześnie pełniąc w Komendzie Chorągwi Harcerek funkcję sekretarza i kierując wydziałem kształcenia starszyzny oraz kilkoma referatami, a od 1 kwietnia 1936 do 10 listopada 1937 pełniła funkcję komendantki Gdańskiej Chorągwi Harcerek.

W 1937 r. została skierowana do pracy w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Toruniu jako okręgowa instruktorka w-f oraz kobiecego przysposobienia wojskowego i harcerstwa. Jednocześnie otrzymała etat nauczycielki w Państwowym Liceum i Gimnazjum im. Królowej Jadwigi. W maju 1939 została mianowana komendantką Pogotowia Harcerek w Toruniu. Po wybuchu II wojny światowej kierowała grupą harcerek prowadzących punkty informacyjne, żywieniowe i sanitarne. 9 września na polecenie władz wojskowych opuściła Toruń, udając się pieszo do rodzinnego Sanoka. Tam początkowo pracowała w szkole handlowej, lecz w wyniku sprzeciwu wobec planów zburzenia pomnika T. Kościuszki pracę straciła, i jakiś czas musiała się ukrywać. Utrzymywała siebie i rodzinę ucząc dzieci rytmiki i sprzedając własne wypieki. W swoim domu zorganizowała tajne nauczanie, zaangażowała się w działalność konspiracyjną jako łączniczka (kierując tajną organizacją harcerek) i organizatorka przerzutów polskich oficerów na Węgry.

Od jesieni 1944 niespełna rok pracowała w sanockim liceum, po czym wyjechała do Torunia, gdzie była instruktorem w-f i przysposobienia wojskowego miejscowego kuratorium oraz ucząc w liceum. Równolegle została zatrudniona na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika jako lektor w-f, a następnie asystent i starszy asystent. W 1949 r. zdobyła stopień magistra filozofii i rozpoczęła przewód doktorski. Karierę naukową zakończyła nagle zmuszona wyjazdem do Sanoka i koniecznością opieki nad chorą siostrą. Jeszcze w latach 1952–1953 kierowała działem czytelnictwa i informacji naukowej Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu.

W 1953 po przyjeździe do Sanoka podjęła pracę w miejscowym Technikum Mechanicznym, gdzie do 1964 kierowała szkolną biblioteką (na emeryturę przeszła w 1960).

Do ostatnich dni była bardzo aktywna społecznie, utrzymywała żywy kontakt z młodzieżą i harcerzami, działała w ZNP, Polskim Towarzystwie Psychologicznym, Polskim Komitecie Opieki Społecznej i Klubie Inteligencji Katolickiej, czynnie uprawiała turystykę i rekreację ruchową. Zmarła 25 stycznia 1993 w Sanoku i tam została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym. Rodziny nie założyła.

Jest autorską kilku rozdziałów w książce „Księga Pamiątkowa Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939” (Gdańsk 1989), oraz artykułów w „Roczniku Sanockim”. Została odznaczona m.in.: Krzyżem Kawalerskim OOP, Krzyżem Za Zasługi dla ZHP, Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement, Gdańsk 1998, s. 509-510; Jarzębowski K., Kuprianowicz L., Harcmistrzynie i harcmistrze Związku Harcerstwa Polskiego mianowani w latach 1920-1949, Kraków 2006, s. 87; Fietkiewicz O., Materiały do Harcerskiego Słownika Biograficznego, s. 48; Sołtys W., Kochała swój Sanok – podzwonne Jadwidze Zaleskiej, w: Tygodnik Sanocki 1/1993, s. 12; Kubik K., Harcerstwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku, w: Rocznik Gdański t. XXXII 1972 z. 1, s. 113; Rezmer W., Wojciechowski M. (red.), Organizacje paramilitarne i pokrewne na Pomorzu w przededniu II wojny światowej, Toruń 1996, s. 125; Harcerki 1939-1945 (wyd. II), Warszaw 1983; Harcerki 1939-1945. Relacje-pamiętniki, Warszawa 1985; Gąsiorowski A., Szare Szeregi na Pomorzu 1939-1945, Toruń 1998, s. 41; Polak H., Szkolnictwo i oświata polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, Wrocław 1978, s. 160; Stępniak H., Ludność Polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, Gdańsk 1991, s. 317-333; Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku (1922-1939) cz. 2, Wrocław 1989, s. 151, 156, 225 i 332; Woźniak R., Harcerstwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, Warszawa 1977, s. 72, 74-75; Jankowski J., Harcerstwo Pomorza Gdańskiego i Kujaw 1911-1945, Toruń 1988, s. 241, Skrobała Cz., Opowieść wigilijna, w: Podkarpacie 43/1982, s. 1 i 6.

hm. Dariusz Szczecina